Verwaarloosd, Verbrand en Vergeten

In het collectiearchief van het Zuiderzeemuseum  bevinden zich papieren, brieven en foto’s die bewaard zijn vanaf het moment dat er plannen werden gemaakt om het museum te stichten. Hierin vond ik de brieven en foto’s van de bons EB 67. In die brieven kun je lezen hoe belangrijk dit schip voor de collectie was: op dat moment de laatst overgebleven bons. Er is een ultieme poging gedaan het schip te behouden.

Een bons is een kleine schokker met bolle wangen en de mast wat verder naar achteren, zo gebouwd vanwege de ondiepte bij de havens van Vollenhove en Elburg.

De geschiedenis van de VN78/EB67

De VN78 is het schip op de foto. Een bons, gebouwd in 1902 voor Harm Diender een visser uit een familie van Schokland. Erg lang heeft hij er niet mee gevaren, want hij verkocht het in 1914 aan Hendrik van de Wetering uit Elburg. Meteen werd de naam veranderd in EB67. Hendrik viste tussen Harderwijk en Blokzijl tot 1957, toen werd de inschrijving in het visserijregister ingetrokken. De bons werd verkocht en verder voor pleziervaart gebruikt.

Storm en bommen

In juni 1945 werd de EB 67 tijdens een hevige storm op het IJsselmeer getroffen door licht- of brandbommen en de bons zonk. Aan boord waren vader Hendrik van de Wetering en twee zonen Henk en Gerrit . Gerrit was gewond geraakt en zij hadden hem aan de mast vastgebonden. Pas de volgende ochtend, na een verschrikkelijke nacht waarin zij psalmen gezongen hebben, werden zij gered door familie  Het schip was zwaar gehavend. Er zat een gat in de schuit van meer van een meter; een bom was dwars door de gaffel via de plecht door de boeg geslagen maar is later geheel hersteld. Op de website van Elburg in oorlogstijd staat het volledige verhaal en ook de psalmen die zij zongen. Hier staan ook foto’s uit die tijd.

Uit de Elburger Courant van 19 juni 1945.      https://elburginoorlogstijd.nl/visserijinoorlogstijd/eb67/

De oudste foto van de nog varende EB67 in het archief is in 1959 genomen in de haven van Enkhuizen. Aan boord J. Bout.

 
Goed overzicht van de staat van het wrak van de EB67 op de wal bij Rotterdam ca. 1966

EB 67 wordt aangeboden aan het Zuiderzeemuseum

Begin 1966 werd de laatste bons van de Zuiderzee, de EB 67, op advies van de secretaris van de Stichting Ronde- en Platbodemjachten, Mr. Dr. T. Huitema aan het Zuiderzeemuseum om niet aangeboden. De eigenaar was niet meer in staat het schip, dat beschreven is in het boek van de Stichting, boven water te houden. Op 11 januari 1967 ligt de bons aan de Bergse Linker Rotte kade in Rotterdam. Het grootste probleem is nu een geschikte opslagruimte te vinden om dit schip onderdak te brengen. Gelukkig kon de bons tijdelijk onder gebracht worden in een loods te Ketelhaven.

 ‘De bons is een wrak, maar wel een interessant wrak, dat enigszins mogelijk behouden moet worden. Het stuk moet gered worden’,  schrijft G. van der Heide van De Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders in 1966 aan directeur Udo Vroom van het Zuiderzeemuseum over de Bons EB 67 na het zien van de foto’s van het schip.

Er worden plannen gemaakt om de bons te redden, hiervoor moet toestemming aan het Rijk gevraagd worden om dit schip op te nemen in de collectie van het Zuiderzeemuseum. Gelukkig wordt dit verleend. Er wordt een zeil- en constructieplan gemaakt en besproken hoe te werk te gaan. Maar voor het ook daadwerkelijk geregistreerd werd, bleek de staat van het schip dermate slecht te zijn, dat er vanaf werd gezien de bons te restaureren.

Ondertussen werd het in Enkhuizen op de walkant neergezet. Op de plaats waar later het Buitenmuseum zou verrijzen. Terwijl het overleg gaande was, is er brand ontstaan (of aangestoken) en is de bons in 1968 verbrand. Een treurig verbrand skelet bleef over.

Dit model van de EB67 is te bewonderen in het Maritiem Museum. Foto maritiem museum Rotterdam object nr. M2018, gemaakt door N. Th. A. Molenaar (modelbouwer)‎

De situatie bij de Oosterhaven achter het Zuiderzeemuseum

Nadat er van de 18 historische schepen die in de Oosterhaven lagen 7 verloren waren gegaan en de schokker UK110 was gezonken in Broekerhaven, werd duidelijk dat er een overdekte schepenhal moest komen. Het bijeenbrengen van alle typen vissersschepen van de Zuiderzee was een belangrijk doel van het Zuiderzeemuseum. Dit was nog niet zo simpel: door het ontbreken van financiële middelen was de aangekochte bons EB45 gesloopt. Uiteindelijk kon In 1966 de schepenhal in gebruik worden genomen.

In 1968 na de brand van de EB 67 kocht het Zuiderzeemuseum de “Jonge Pieter” de EB 39. Een bons hoorde hoe dan ook bij de collectie. De Jonge Pieter lag jaren naast de hellingschuur bij de Markerhaven in het Buitenmuseum en verviel steeds verder. In 1992 werd hij binnen gelegd in een loods. Uiteindelijk heeft de Stichting tot behoud van Elburger Botters zich over de bons ontfermd  en kreeg het in bruikleen. Inmiddels is het scheepje geheel gerestaureerd en sinds 1991 weer in gebruik en kan gehuurd worden voor pleziervaart.  De lijnen van de  EB 67 hebben ook nog iemand geïnspireerd  bij het ontwerpen van een kleine bons: de “Eeltje”. “De lijnen van de EB67 waren zo mooi!”  Verzuchtte de eigenaar Cees Koelman van Doornik.    

Het verhaal van de De Eeltje is te lezen op https://www.ssrp.nl/  De Eeltje

Dr. A.P.E. Korver schrijft in zijn onderzoek  “de schokkers van Schokland” over de vissersvloot van Schokland. Hij vertelt dat met het verdwijnen van de eilandsamenleving van Schokland, de schokker verdwenen is. De bons en de Vollenhover schuit behoren tot dezelfde categorie van kleine schokkers van de oost- en zuidwal. Hij merkt ook op dat er een model van de Elburger bons EB67 in het Maritiem museum Rotterdam staat.

http://www.schoklanddoordeeeuwenheen.nl/schokkers-korver-1811.htm

Een uitgebreid verhaal over schokkers en bonzen staat in : Uit het Peperhuis, 2e serie (aug 1959) nr. 7-8, pag. 147-171

 

Ssrp:

Tot nu toe bekende eigenaren en namen van het schip VN78/ EB67

1902 – 1914       Harm Diender, Stad Vollenhove ( VN78) kaart uit 1911

1914 – 1957       H. van de Wetering, Elburg ( EB67) va 2 dec 1914 EB 67

1957 – 1959       H. Kluvers, Bussum ( EB67)

1959 – 1966       U. Posthuma - de Boer, Delft ( EB67)

1963 – 1967       F.J.C. Henken, Rotterdam ( EB67)

1967-1968         Zuiderzeemuseum

Bouwjaar 1902, half gedekt, 11 meter, op de laatste kaart: inactief

Hier ligt de EB 67 nog op het droge in Enkhuizen, bijzonder detail: de twee nu verdwenen gashouders nog op de achtergrond. (1968) . Foto F025077 maker onbekend.