Ban

Een banpaal in het landschap, of aan de rand van een dorp: heel veel staan er niet meer. Meestal zijn ze uitgewist door de tijd, vergaan, weggehaald omdat ze geen functie meer hebben.

Deze paal op de afbeelding heeft de tijd wel getrotseerd en staat op de grens van Westwoud en Hoogkarspel, de beeldbank van het Zuiderzeemuseum bevat tal van fraaie opnamen die een goed overzicht geven van het Nederland van plus minus 70 jaar geleden. 

Ook deze banpaal heeft daarom een plaats gekregen, omdat het een opvallend object was in de omgeving. Het slaan met de ban was een uitspraak van een rechter die de bevoegdheid had om iemand te verbannen uit het rechtsgebied na het begaan van een overtreding. Verbannen was een zwaar middel, maar altijd nog te verkiezen boven de doodstraf.

Het slaan met de ban heeft zeer oude papieren. In het Oude Testament wordt het nieuwe land ingedeeld naar de grootte van de twaalf stammen van het volk Israël dat net uit Egypte is gekomen. De levieten krijgen geen landsdeel toegewezen zij wonen 'te midden' van het volk. En dan staat er ineens dat er zes 'vrijsteden' zullen zijn. Die vrijsteden waren bedoeld voor misdadigers die wel gestraft werden vanwege de overtreding maar toch op enige clementie konden rekenen, wederom niet de doodstraf maar wel naar elders verbannen.

Die vrijsteden waren bekend en dat het er zes waren gaf een redelijke spreiding aan, zij waren dus goed bereikbaar. De verbanneling kon daar redelijk ongestoord verblijven.

In het Nederlandse rechtsbestel werd iemand met de ban geslagen en moest dan het rechtsgebied verlaten waar de straf was opgelegd. Om geen misverstand te laten bestaan over de uitgestrektheid van een rechtsgebied werden banpalen geplaatst. Herkenbare palen met een wapenschild van de betreffende gemeente.

Zoals gezegd deze staat op de grens van Westwoud en Hoogkarspel.

En eigenlijk staat de paal er nog steeds zo bij als deze in 1754 is geplaatst. Een verbanneling uit die tijd weet ogenblikkelijk: hier mag ik niet meer komen. Afhankelijk van de zwaarte van de uitgesproken straf kon dat een maand, drie maanden of langer zijn. De veldwachter moest er op toe zien dat de grens niet stiekem toch werd overschreden.

In Friesland staat een banpaal op de grens van Hindeloopen met Workum ergens midden in het veld langs een onverhard pad (zie bijdrage: 'Grenzen' 22 oktober 2018) en in Groningen tussen Leens en Ulrum aan de doorgaande weg tussen deze twee dorpen.

Het slaan met de ban is een gedateerd gezegde maar in hedendaags taalgebruik weer teruggekeerd onder het begrip: gebiedsverbod. Eigenlijk is dat precies hetzelfde. Iemand is voor kortere of langere tijd niet meer welkom in een straat, dorp of hoe de omschrijving verder maar is ingevuld.

In beide gevallen, of het nu 1754 is of heden te dage, ter bescherming van een slachtoffer. 

 

bijdrage geplaatst: 20 juli 2024

historische afbeelding: kop: Collectie ZZM; recente opname: auteur.