Schokland

Schokland, het wordt redelijk zakelijk omschreven: voormalig eiland in de Zuiderzee, nu onderdeel van de Noord-Oostpolder en de gelijknamige gemeente.

Tot 1858 woonden er nog 648 Schokkers op hun eiland in de verschillende dorpen die het kleine eiland toch nog telde. Dorpen, maar eigenlijk waren het buurtjes.

De reden om het eiland in 1859 te ontruimen lag in de vele overstromingen en dreigingen van de Zuiderzee. Het eiland was lang, maar allerminst breed. Niet voor niets is het 'Schokkerdansje' bekend. Er was van noord naar zuid een pad over loopplanken beschikbaar en zie elkaar dan maar eens te passeren. Dat kon al wiebelend en, elkaar stevig vastpakkend, om elkaar heen draaien en verder tot de volgende passant voorbij kwam.

Ens, Emmeloord, Middenbuurt, en Schokland: dat waren de vier buurten. De vier namen zijn blijven bestaan: Ens en Emmeloord als nieuwe plaatsen in de polder die in 1942 is drooggevallen en Urk is het bekende buureiland dat wel het geluk had wat hoger te liggen en daardoor veilig was. De keileembult hielp hierin behoorlijk mee. En Schokland is het gebied dat nu in de polder gemarkeerd is en aangewezen als Werelderfgoed.

Alleen de Middenbuurt is nog als buurt te herkennen. Hier staat het ontvangstgebouw van Schokland. Verder zijn er paalschermen te zien als harde grens van waar het eiland eindigde en de zee begon.

In 1858 en 1859 zijn alle Schokkers van het eiland vertrokken met verschillende bestemmingen: Edam, Kampen en Vollenhove waren de belangrijkste bestemmingen. Dat had alles te maken met de godsdienst: NH of RK. Veel katholieken kozen voor Edam of Vollenhove in verband met een aanwezige parochie. Hervormden hadden een ruimere keuze omdat er in vrijwel alle plaatsen langs de Zuiderzee wel een hervormde kerk was.

In het archief in Kampen ligt het bevolkingsregister van Schokland met veel gegevens over de bestemming. Ruim 300 inwoners kwamen naar Stad Vollenhove en bouwden daar een nieuw bestaan op. Stad Vollenhove had als belangrijk voordeel dat het tot aan de afsluiting van de Zuiderzee eveneens een vissersplaats was. Schokkers konden dus moeiteloos hun beroep voortzetten, hetzij zelfstandig hetzij bij een ander aan boord.

Het is interessant om na te gaan hoe honkvast de Schokkers zijn geweest. Zie voor een uitgebreid verslag: Peperhuis jaargang 2013 p. 36 en verder.

Voor zover het mogelijk was om de bewoners te volgen wordt duidelijk dat veel eilanders toch lang in Stad Vollenhove zijn blijven wonen. Opvallend is het aantal adresmutaties, waarschijnlijk van een eenvoudige woning naar een iets ruimere woning. Of van een eenkamerwoning naar een woning met meerdere vertrekken. 

Dat er veel Schokkers in de straten Aan Zee, Visscherstraat, en in de omgeving van de haven terecht kwamen zal niet echt verbazen; een bewijs dat zij hun oude beroep trouw zijn gebleven.

Helaas zijn de bevolkingsregisters na 1910 niet openbaar (met het oog op de privacy), dat bemoeilijkt verder onderzoek. In het algemeen, en dat staat ook in het artikel in Peperhuis, is het Land van Vollenhove tussen 1880 en 1950 een 'krimpregio', dat wil zeggen dat er meer mensen vertrokken dan zich er nieuw vestigden. 

Niet uitgesloten mag worden dat er ook Schokkers waren die naar elders vertrokken. Meestal liggen daar economische motieven aan ten grondslag. Evenals heden ten dage; iemand die elders een baan tegen goede condities kan krijgen zal huis en haard verlaten om elders te gaan wonen. In het begin van de twintigste eeuw was de textielindustrie rond Enschede sterk in opkomst. Vanuit het Land van Vollenhove is een trek naar het oosten waarneembaar.

Jannetje Jongsma, bijvoorbeeld, gaat tussen 1925 en 1939 naar Borne. Zij is dan al op behoorlijk hoge leeftijd (geboren in 1851 op Schokland). Willem Jongsma gaat naar Deventer maar komt enkele jaren later weer terug. Sophia Wilhelmina de Wit gaat in 1875 helemaal naar Den Haag, mogelijk als dienstbode in de huishouding. En visser Dirk Klappe gaat ook naar Borne. 

Het blijft altijd een beetje gissen naar de motieven van een verhuizing en hoe deze voormalige Schokkers weten dat het elders beter is. Het lezen van een krant zal niet tot de dagelijkse bezigheden behoren, daar was het fenomeen dagblad te duur voor. 

Volgend jaar vormt Schokland de rode draad in het Binnen- en Buitenmuseum. In november van dit jaar wordt er in het Binnenmuseum een grote expositie geopend en in het Buitenmuseum zal het huis dat de Schokkerbuurt in Kampen heeft gestaan worden ingericht zoals Anna Diender het kende. 

bijdrage geplaatst: 20 juli 2024

afbeeldingen: Collectie ZZM

bron: Peperhuis 2013 en archiefonderzoek door de auteur

nb Eva Vriend heeft recent een boek geschreven over Schokland: 'Het eiland van Anna (Diender) en de geschiedenis van thuis'.