Corry Blok-Plas
Pampus foto Google Earth.
Pampus is eigenlijk een kunstmatig eiland in de oude Zuiderzee, gebouwd op een hoger gelegen gedeelte van het Muiderzand. Op het eiland werd aan het einde van de 19e eeuw een fort gebouwd, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam, met als doel de vaargeul Pampus te beschermen. Dit was een door slib ondiep geraakte vaargeul, waarin tijdens de VOC tijd veel zwaarbeladen schepen met eb strandden. Tijdens het wachten op de vloed werden er drank en prostituees aan boord gebracht. Dit was zo bedacht door de heren van de VOC om de arme zeelieden weer gunstig te stemmen en het barre leven aan boord te doen vergeten. Hier komt de uitdrukking “voor Pampus liggen” vandaan. Maar dit terzijde.
De originele wc’s uit de tijd dat het fort nog door zo’n 150 man werd bevolkt.
Het eiland heette vroeger dan ook “Fort in de Zuiderzee aan het Pampus” maar is tegenwoordig bekend als gewoon Pampus. Het woord Pampus betekende “dikke brij”, dit om het slib in de vaargeul te duiden. Om de schepen de weg te wijzen om het eiland heen stond er een licht op de muren van het fort. Vroeger zal dat een vuur zijn geweest maar al vroeg in de 20e eeuw was dit een elektrisch licht. De elektriciteit kwam via een kabel, die vanaf het vuurtoreneiland, gelegen in het Buiten-IJ, onder water naar Pampus was getrokken.
Ergens is de jaren zestig kwam er een kink in de kabel en doofde het licht. Omdat deze kink niet zo gemakkelijk op te sporen en te repareren was, besloot men dat het licht in het vervolg maar op gas moest gaan branden.
Zo kreeg de bemanning van het betonningsvaartuig, de gasboot “IJselmeer” de opdracht om de zaak op Pampus om te bouwen naar gas. Hiertoe werd een enorme gasketel op een dekschuit naar Muiden vervoerd. De IJselmeer vertrok ook naar Muiden om de klus in een week tijd te klaren. En dat viel nog niet mee. Om het fort tegen ongewenste bezoekers te beschermen ligt er rondom het eiland een ring van stortstenen net onder het wateroppervlakte. Het eiland is alleen bereikbaar via een smalle doorgang in deze ring aan de zuidzijde. Er was toen geen aanlegsteiger en de IJselmeer kon er zelf niet naar toe varen.
Alles moest dus met de houten vlet, bijboot van de IJselmeer, naar het eiland gewrikt worden. De ketel kon zo’n 360 liter gas bergen, dus dat werd nog een heel gesjouw voor de bemanning. Hij was weliswaar leeg maar toch was het ijzeren gevaarte vrij moeilijk te hanteren. Er zaten bijvoorbeeld geen handvaten aan. De ketel werd op de keien gestort en toen rollend naar zijn plek op het fort gebracht. Daar moest het gevaarte nog overeind worden gezet en vervolgens gevuld met zo’n 15 gasflessen. Deze moesten ook allemaal weer via dezelfde route samen met de vulketel ter plekke worden gebracht. zie ook Hoe de vooruitgang vorm krijgt.
de voet van het licht op de muren van het fort.
De bemanning was dan ook blij dat halverwege de week een melding van een wrak in het noorden van het IJsselmeer kwam. Dat betekende dat zij even het werk op Pampus moesten laten rusten om een wrakboei bij het gezonken schip te plaatsen. Dus even heen en weer varen via Enkhuizen om de boei op halen. Dat gaf even lucht. Na dit intermezzo werd de klus op Pampus met herwonnen enthousiasme geklaard en brandde er op het fort voortaan een mooie gaslantaarn.
Het vullen van de gasketel voor het gaslicht op Pampus is nog door gegaan tot midden jaren 80. Toen werd het licht weer elektrisch. Niet aangevoerd door een kabel maar opgewekt met behulp van zonnepanelen! Jouke Klein, oud bemanningslid van de gasboot IJselmeer, en later Inspecteur voor de verlichting rondom het IJsselmeer, kwam er nog regelmatig om de zaak te inspecteren. Uit zijn archief zijn de foto’s afkomstig.
Binnen in het fort voor de renovatie.
In 2007 is het fort gerenoveerd en van nieuwe koepels voorzien. Nu wordt het in de zomer commercieel uitgebaat. Het is met een boot vanaf Muiden te bezoeken.
Bronnen: JP en J.H. Klein, oud-bemanningsleden betonningsvaartuig "IJselmeer". Wikipedia: Pampus water en Pampus eiland.
Foto’s: Google Earth en archief J.H. Klein