Eva Vriend
In iedere gerestaureerde Zuiderzeebotter zit een Samofamotor. De liefhebber herkent het geluid van de diesel meteen. Op open dagen van botterstichtingen rond het IJsselmeer buigen de kenners zich over zo'n motorblok, met een poetsdoekje in de hand.
Het was de grootvader van Hans Goedkoop (1963) die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog aandrong op de ontwikkeling een kleiner type hulpmotor. Hij kon niet weten dat de noviteit van toen uiteindelijk het nostalgische pronkstuk van een historisch scheepstype zou worden.
Jan Goedkoop (1878-1962) was de directeur van de Amsterdamse motorenfabriek Kromhout. Met drie collega-bedrijven (Brons, Bolnes en Industrie) stelde hij vast dat de markt behoefte had aan hulpmotoren voor de grote hoofdmotoren die ze zelf bouwden. Omdat het niet lukte om zo'n type alleen te ontwikkelen, nam Jan Goedkoop het initiatief tot een samenwerking.
De nieuwe onderneming kreeg de naam Samofa, van 'samenwerkende motorenfabrikanten'. Jan Goedkoop werd zelf de eerste directeur. In een nieuwe fabriekshal aan de Boerhaavelaan in Harderwijk begon in april 1950 de productie van de 1-S-108 en de 2-S-108. De verkoop liep storm, die eerste jaren.
Samofa vestigde zich juist in Harderwijk, omdat deze gemeente lage grondprijzen rekende. Bovendien was het makkelijk om daar personeel te vinden dat in de productie wilde werken.
Burgemeester Gijs Numan van Harderwijk deed er alles aan om ondernemers overal vandaan te wijzen op deze voordelen van zijn stad. Hij reed het hele land door. Zijn gemeente - hij was er van 1946 tot 1971 burgemeester - moest zichzelf opnieuw uitvinden door de afsluiting van de Zuiderzee, de drooglegging van Flevoland en de problemen in de landbouw en visserij.
'Numan was een huisvriend van onze familie,' vertelt Hans Goedkoop. Vooral zijn moeder kon goed opschieten met burgemeestersvrouw Guusje Numan.
Zijn vader Albert Goedkoop (1920-2010) werd in 1956 de directeur van Samofa. Albert Goedkoop had er aanvankelijk weinig zin in. Hij werkte als wegenbouwkundig ingenieur in Belgisch Congo. Na terugkeer in Nederland liet hij zich toch verleiden om in de familieonderneming te stappen.
Het gezin Goedkoop woonde een paar jaar aan de Flevolaan in Harderwijk, maar settelde zich daarna in Ermelo, in een mooie villa aan de rand van de bossen, deels door vader zelf ontworpen. Hier werd Hans Goedkoop in 1963 als nakomertje geboren. Zijn middelbare school volgde hij wel in Harderwijk.
'Albert Goedkoop heeft mij aangenomen,' vertelt Henk Jansen (1936). Als dienstplichtig militair lag hij gelegerd in de Willem George Frederikkazerne in Harderwijk. Tijdens een avondje uit kreeg hij kennis aan Stien Petersen, de jongste dochter uit een elf kinderen tellend vissersgezin. Haar vader voer met de HK41 op het IJsselmeer.
'Ik viel op platte petten,' zegt Stien Petersen. 'Zoals zoveel Harderwijker meisjes.' In december 1959 trouwden Stien en Henk Jansen. Op zoek naar een baan in Harderwijk kwam hij al snel uit bij Samofa. Er was ook een soepfabriek (California) en een koekfabriek (Delft), maar dat leek Henk niets. Hij hield niet van binnen zitten.
Henk Jansen
'Ik schreef een brief aan meneer Goedkoop en twee weken later kon ik beginnen,' vertelt Henk. 'Als je kon aanpakken, dan werd je aangenomen.' Veel van zijn collega's werkten voorheen in de visserij. Een kwart van alle personeelsleden leefde eerder van het IJsselmeer, schat Henk. Samofa had een speciaal bijscholingsprogramma voor deze mannen.
Henk werkte als servicemonteur. Soms kwam directeur Goedkoop op zondag bij hem thuis. Dan lag ergens in Europa een schip met een kapotte motor. Henk moest er zo snel mogelijk heen. Omdat hij geen telefoon had, gaf de directeur hem persoonlijk de opdracht. Henk weet nog dat Goedkoop het adres met een griffel op een lei noteerde.
In de tijd van Albert Goedkoop nam de concurrentie voor Samofa toe. Er kwamen motoren op de markt die net zo klein waren, maar die sneller liepen. 'Mijn vader had een getroebleerde houding met het bedrijf,' vertelt Hans. 'Er was veel gedoe met Kromhout en de drie partnerbedrijven. Er vielen harde woorden in de familie.'
Later sprak zijn vader er weinig meer over. Het was te pijnlijk, te lastig. Toen hij in 1970 stopte bij Samofa besloot hij iets heel anders te gaan doen. Hij werd docent wiskunde en computerkunde aan de hts in Zwolle.
Monteur Henk Jansen bewaart betere herinneringen aan zijn tijd bij Samofa. 'Onze motoren waren betrouwbaar. Samofa had een goede naam.' En wat misschien nog wel het belangrijkste was: ze maakten dat heerlijke geluid.
In het jaar na het vertrek van Albert Goedkoop besloot Samofa tot een nauwe samenwerking met het Japanse bedrijf Mitsubishi. De motoren werden groter en complexer. In 1980 namen de Japanners ook de aandelen over. In 1989 verhuisde Samofa naar Almere. Deze gemeente had aantrekkelijke regelingen voor nieuwe bedrijven, zoals burgemeester Numan in de jaren vijftig in Harderwijk.
Henk Jansen vond het niet erg dat Samofa groeide en veranderde. Als monteur mocht hij de hele wereld over reizen. Iran, IJsland, de Verenigde Staten, Japan, landen waar hij anders nooit was gekomen. Hij stapte ook regelmatig aan boord bij schepen uit IJsselmeerplaatsen. Vissers die na de afsluiting van de Zuiderzee waren uitgeweken naar de Noordzee, hadden hun botter verruild voor een grotere kotter, maar ze bleven wel vertrouwen op Samofa.
Al in 1973 was besloten om te stoppen met de productie van de 1-S-108 en de 2-S-108. Sindsdien schiet Henk Jansen botterstichtingen te hulp bij de restauratie van de blokken. Als een motor na een reparatiebeurt weer loopt, gaat Henk er even goed voor staan. Om rustig te luisteren naar het tevreden geplof van de hulpmotoren, mede bedacht door Jan Goedkoop.
Zie ook:
http://www.samofa.nl/Samofa/Historie/Paginas/Nieuwbouw.html
Beelden:
Privéarchief Henk Jansen
Foto Hans Goedkoop: Babet Hogervorst