Corry Blok-Plas
De haven van Monnickendam op 7 januari 2018
Jan Buter, geboren en getogen in Monnickendam, opgegroeid in een Katholiek gezin met 8 kinderen, was 1 jaar toen het laatste gat in de Afsluitdijk werd gedicht. En hoewel Monnickendam, in tegenstelling tot Volendam en Marken, geen echt vissersdorp was, was de op de Zuiderzee gevangen vis wel van levensbelang. De economie van Monnickendam draaide op vis, door de aanwezigheid van een visafslag en de vele visverwerkende bedrijven. Monnickendam telde in die jaren maar liefst 35 rokerijen, waar er nu nog één van over is.
De vader van Jan Buter was getrouwd met een Volendamse en zij waren beiden Katholiek. De Volendamse bevolking was, en is, grotendeels Katholiek. Dit in tegenstelling tot Marken, waar het Protestantisme de hoofdtoon voert. Monnickendam, gelegen tussen deze beide plaatsen, wijkt ook hier weer af met zijn mengelmoes van geloven. De vader van Jan was visventer en dat was in de dertiger jaren geen vetpot. Door het verdwijnen van de Zuiderzee veranderde de hele vishandel. In die crisisjaren ontving vader Buter 7,50 gulden (Zuiderzee) steun per week en dit was niet voldoende om zijn tien leden tellende gezin te onderhouden. De kinderen gingen allemaal vroeg van school om ook zo snel mogelijk iets te kunnen bijdragen.
Jan Buter was in zijn jonge jaren een manusje van alles maar deed voornamelijk aan vis gerelateerde klusjes. En hoewel een aantal broers van hem hun bestaan met de vishandel hebben opgebouwd, heeft Jan later gekozen voor iets geheel anders. Hij startte zijn eigen bedrijf met de verhuur van leesportefeuilles, dat door zijn zoon werd voortgezet.
Jan heeft ondanks het opgroeien in armoede toch vele mooie herinneringen aan zijn jeugd, die hij als straatjongen op of rond de haven van Monnickendam doorbracht. Zo heeft hij meegemaakt dat, ondanks de Afsluitdijk, de haven van Monnickendam met harde Noordwestenwind vol liep en overstroomde (dit gebeurde bijna ook nog in 2018 zoals op de foto boven dit verhaal te zien is), tegelijkertijd stroomde het water in de Gouwzee dan weg in oostelijke richting en vielen delen droog. Dan ging Jan met zijn vrienden op zoek naar vissen, die in de ondiepe plassen voor het oppakken lagen! De vis werd door de vader van Jan verkocht. Het gezin at zelf alleen vis op vrijdag, volgens Jan Buter waren zij de wegbereiders voor “een dagje zonder vlees”.
Het droogvallen van de Gouwzee door Willem Vrijlandt
Tot slot een verhaal van Jan Buter over de zogenaamde haringwachten. Als in het voorjaar de haring in de Zuiderzee werd verwacht, dan liepen er een aantal mannen lang de dijk tussen Monnickendam en Uitdam uit te kijken of er al een school haring tegen de dijk aan zwom. Eén zo’n haringwacht was Maarten “Rarre” uit Monnickendam. Hij liep op zondag richting Uitdam en spotte de eerste haring van het seizoen langs de dijk. Hij rende terug om kond te doen van dit heuglijke feit maar een groot deel van de gemeente zat in de Kerk op zondagmorgen. Katholiek of Protestant, dat vertelt het verhaal niet! Maar Maarten “Rarre” liep de kerk binnen en riep op luide toon “de haringen zijn gearriveerd” en helaas voor de dominee of pastoor, zijn kerk liep leeg om het “goud” uit de zee te halen. Ze gebruikten hiervoor o.a. “zegennetten”- dit zijn sleepnetten - misschien in de hoop dat zo op de vangst toch God’s zegen zou rusten.
J.Buter vertelde zijn verhaal tijdens het Vertelcafé op 3 juli 2018 te Monnickendam.
foto: haven Monnickendam: Marcel Rob