Vincent Erdin
Kerktorens langs de kust.
Bij het informatiebord dat bij de ingang van de Sint Clemenstoren in Steenwijk hangt staat expliciet dat het een toren is die vanaf de Zuiderzee gezien kon worden. De stad Steenwijk lag op afstand van de kustlijn maar ook niet hemelsver daarvandaan. De Sint Clemenstoren moet bij helder weer inderdaad zichtbaar zijn geweest.
Dat geldt ook voor de toren van de Sint Gertrudiskerk in de stad Workum. Al doet de hoogte misschien anders veronderstellen. Wie deze toren vergelijkt met die van de omliggende dorpen kan niet anders dan tot de conclusie komen: dit is Workum. Een wat korte stompe toren aan het begin van het havenkanaal vanaf de zee naar de haven van Workum.
De toren werd al in de 15e eeuw gebouwd, in 1524 werd de toren iets hoger gemaakt en in 1613 kreeg de toren de huidige bekroning.
Het lijkt er op alsof de toren tot 1613 de vorm van een dom heeft gehad: een plat dak. Dat geeft bij uitstek de mogelijkheid om het dak als lichttoren te gebruiken en er 's avonds een kustlicht op te laten branden. Van een kerkn is in ieder geval bekend dat het de functie van een vuurtoren heeft gehad: de Bakenessertoren in Haarlem. Niet bestemd voor het scheepvaartverkeer op zee maar wel op het soms onveilige Haarlemmermeer.
De stevige aanzet van de toren van de Sint Gertrudis in Workum doet vermoeden dat de toren veel hoger had moeten worden dan na 1613 het geval is. Dat de toren nooit is voltooid, althans mogelijk niet is voltooid, kan eendirect gevolg van geldgebrek zijn. 1613 valt middenin de Tachtigjarige oorlog. Nagegaan zou moeten worden hoe hevig de strijd is geweest in dit deel van Friesland en met name in de stad Workum om geld als belangrijk obstakel te zien voor het niet voltooien van toren (en kerk).
Zoals op beide afbeeldingen is te zien staan toren en kerk los van elkaar. De Westzijde van de kerk is destijds dichtegemetseld in afwachting vanbetere tijden. Toen die uitbleven zijn is er de kosterswoninge tegenaaan gebouwd. De opeenvolgende kosters hebben er tot na 1938 gewoond. Thans is deze woning in gebruik bij de kerk. Het overkwam meer kerken die in de 15e eeuw zijn gebouwd maar nooit volgens de tekening van de architect zijn voltooid, de Hooglandse kerk in Leiden is daar een sprekend voorbeeld van.
Wat de toren betreft in verhouding tot de beuken van de kerk lijkt het alsof de toren een beetje een gedrongen indruk maakt en op schouderhoogte is blijven steken. In verhouding hangen de klokken nu laag in de toren. In de kroon van de toren hangt wel een bescheiden carillon van 18 klokken.
Terug naar het begin: de toren van de Sit Gertrudis als baken voor schepen op zee. Op zeekaarten uit de 16e en 17e eeuw wordt deze toren al afgebeeld, zij het dat er een standaard symbool wordt gebruikt: kerk met toren. Hoe de toren er dan precies uitzag was van ondergeschikt belang. De schipper kon in ieder geval uitkijken naar een toren, omdat er geen enkele toren in de nabije omgeving eenzelfde statuur had was het voor de lokale schipper duidelijk waar hij was.
De eenvoudige bekroning is inmiddels al net zo'n vertrouwd beeld, en mag na 400 jaar zeker een icoon van de stad Workum worden genoemd.
bijdrage geplaatst: 20 december 2016
afbeeldingen:
-"DSC08703 - WORKUM (NL)" (CC BY-SA 2.0) by HerryB
-Auteur