Vincent Erdin
Een grens is altijd een beetje diffuus. Pas als er een grenspaal met douane staat dan is het een harde grens die je niet zomaar kunt passeren. In Nederland is de enige controle die op de luchthaven en bij de zeehavens.
Met taal en cultuur is er eigenlijk geen sprake van een grens, nooit geweest en die zal er ook nooit komen. Zolang mensen moeiteloos van de ene in de andere regio konden gaan wonen konden zij kennis nemen van taal en streekgewoonten. Wat de taal betreft in de Kop van Overijssel klinken Friese maar vooral Stellingwerfse invloeden door.
De klokkenstoel waar het hier in het bijzonder over gaat is typisch Fries. De meeste stoelen zijn in deze provincie te vinden. Vaak bij kleinere kerken en op of naast de begraafplaats. De één eenvoudig qua constructie de andere wat sierlijker.
De Kop van Overijssel of het Land van Vollenhove grenst aan Friesland en men kwam wel eens over en weer (zie de eerdere bijdrage over de kerktoren van Hindeloopen en Aldeboarn) zo kon het gebeuren dat de klokkenstoel werd geïmporteerd.
In de huidige gemeente Steenwijkerland (Overijssel) staan er zelfs vier. Giethoorn heeft waarschijnlijk de oudste. Deze is in 1633 tegelijk met de kerk in Giethoorn noord aan de Beulakerweg gebouwd. En ook buurtschap Gelderingen, nu Steenwijkerwold, heeft een stoel en tot slot staat er ook een bij de kerk van Wanneperveen aan de Veneweg.
De klok van Wanneperveen is in 1767 vervangen door een nieuw gegoten klok omdat er in de oude klok een barst zat en daardoor niet meer gebruikt kon worden. Waarschijnlijk is bij het plaatsen van de nieuwe klok ook de stoel vervangen.
Aannemelijk is dat de Klok bij Giethoorn en Wanneperveen wekelijks wordt gebruikt voor aanvang van de kerkdienst. Beide kerkgebouwen hebben geen toren en daarmee geen klok. De klokkenstoel werd in Friesland maar waarschijnlijk ook in deze plaatsen gebouwd ter vervanging van de toren omdat er onvoldoende geldmiddelen waren. Anderzijds speelt de bodemgesteldheid van Giethoorn en Wanneperveen ook en rol: veengebieden. Wie daar een zware toren gaat bouwen die niet of nauwelijks gefundeerd kan worden loopt het gevaar dat kerk en toren op den duur weg zullen zakken.
In Gelderingen, Steenwijkerwold, staat de klokkenstoel op de Rooms Katholieke begrfaaplaats die weer naast de kerk is gelegen. De kerk heeft een eigen toren met luidklok. De twee klokken in Gelderingen zullen alleen gebruikt worden bij begrafenissen. Als er nog sprake is van onderscheid dan wordt de grote klok gebruikt voor een overleden man en de kleine klok bij het begraven van een vrouw.
Voor de drie klokkenstoelen (Gelderingen - Steenwijkerwold, Giethoorn en Wanneperveen) geldt dat het om een eenvoudige constructie eenvoudig gaat met een zadeldak. Geen versieringen zoals in Friesland wel eens voorkomt. Aangenomen mag worden dat op de vier klokken een randschrift staat: naam van de gieter eventueel het jaartal waarin de klok is gegoten en mogelijk nog een korte spreuk. Voorbeeld hiervan kan zijn: Dat de klok moge luiden tot eer van... .
Wat is tenslotte de relatie met de Zuiderzee, het gebied waar deze verhalenbank zijn naam aan ontleent. Steenwijkerwold was van oorsprong een enorm uitgestrekte plattelandsgemeente die met een kleine punt van het grondgebied grensde aan de Zuiderzee tussen de steden Blokzijl en Kuinre met buurtschappen als Baarlo en Nederland.
Die kleine punt is voldoende reden om Gelderingen - Steenwijkerwold een volwaardige plaats toe te kennen als voormalige Zuiderzeegemeente en om het verschijnsel klokkenstoel buiten Friesland onder de aandacht te brengen.
De jongste in het gezelschap is de klokkenstoel van Baarlo. Deze stoel is nagelnieuw althans op deze plaats. De klok (in 1982 gegoten door Eijsbouts, in het randschrift staat een tekst uit het bijbelboek Daniël) met stoel (gemaakt in 1980) is overgebracht vanuit Noord Brabant en op 24 april 2017 bij de begraafplaats van Baarlo geplaatst. De klok zal niet heel vaak gebruikt worden, het aantal begrafenissen is 3 à 4 per jaar. Op het zadeldak staat een windvaan als decoratief element.
Baarlo is een klein buurtschap aan de dijk van Blokzijl naar Kuinre, inderdaad de eeuwenoude zeedijk die het water van de Zuiderzee tegen moest houden. Op een paar plekken is dat niet gelukt, de restanten door middel van achtergebleven kolken zijn nog zichtbaar in het landschap evenals de bocht in de dijk om de dijkdoorbraak heen.
Bijdrage geplaatst: 25 april 2017
afbeelding: auteur