Gerjan Kooiman
Vroeger waren bijna alle Volendammers katholiek en zij gingen dan ook vaak ter bedevaart naar onder meer Lourdes, Rome en Kevelaer. Daarnaast was de Stille Omgang van Amsterdam hier altijd zeer in trek. Van oudsher gingen de mensen lopend in klederdracht naar Amsterdam (22 km.) om daar deel te nemen aan de Stille Omgang.
Dit jaar vertrokken twaalf Volendammers, acht mannen en vier vrouwen, om 18.30 uur lopend naar Amsterdam. Het was regenachtig weer, dus regenkleding of paraplu’s waren noodzakelijk. Via de pont waren zij om 22.15 uur het IJ overgestoken en konden om 22.30 uur in de Begijnhofkapel de Heilige mis bijwonen.
Zij voegden zich hier bij de andere Volendammer pelgrims die met het openbaar vervoer gekomen waren. Dit waren er minder dan de voorafgaande jaren, omdat er toen speciaal georganiseerde bussen voor de omgang gereed stonden.
De mis werd voorgegaan door de Volendammer pastoor P. Stomph, diaken A. Goos en nog twee andere priesters. Het te behandelen thema luidde: “Voor u in ootmoed, met U in geloof en in u in stilte,” een uitspraak van Dag Hammarskjöld, secretaris-generaal van de verenigde Naties die in 1961 in Kongo bij een vliegtuigongeluk om het leven kwam.
Na de eucharistieviering werd in alle stilte en door sommige mensen biddend de Omgang door het centrum van Amsterdam gelopen. [1]
De Stille omgang gaat terug naar een gebeuren uit 1345. Aan de Kalverstraat, die toen “de Laen” heette, kreeg een op sterven liggende man van een priester de Heilige Hostie toegediend. Toen de priester de woning had verlaten, gaf de man over en de vrouw die de man verzorgde wierp het braaksel in de brandende open haard. Enige tijd later ontdekte de vrouw dat de hostie, die in het braaksel aanwezig was, niet alleen onbeschadigd was uitgebraakt, maar ook niet door het vuur was aangetast. De vrouw haalde de hostie uit het vuur en deponeerde deze in een kist. Haar echtgenoot waarschuwde de priester, die aan de Oude Zijde (de Warmoesstraat) bij de parochiekerk woonde en deze nam de hostie in de hostiebus mee naar de Oude Kerk. Daar aangekomen was de hostie uit de hostiebus verdwenen, waarop de vrouw dezelfde hostie weer in haar kist zag liggen. Op wonderbaarlijke wijze was de hostie in het huis van de man teruggekeerd. Toen dit zich nog twee maal herhaalde werd dit gebeuren door de priester als een goddelijke beschikking gezien. De woning werd omgebouwd en de haardstede werd devotie- of bedevaartkapel en werd de Heilige Stede genoemd. Om dit te gedenken werd vanaf de 14e eeuw in Amsterdam jaarlijks een bedevaartprocessie gehouden. [2]
Toen Amsterdam in 1578 overging tot het protestantisme werd deze processie verboden, maar vanaf 1631 kreeg de mirakelverering in de schuilkerk van het Begijnhof – De Nieuwe Heilige Stede – haar voortzetting. Toen in 1813 bij de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden de katholieke rechten in de grondwet werden vastgelegd en het katholieke geloof publiekelijk beleden kon worden, praktiseerde slechts nog een klein aantal gelovigen de Mirakeldevotie.
In 1880 kreeg de heer J. Lousberg een oud geschrift in handen waarin de middeleeuwse route van de sacramentsprocessie was beschreven. In 1881 legde hij deze route met een vriend af, wat vervolgens voor duizenden mensen aanleiding gaf de tocht te laten herleven. Tot 1892 werd deze processie ‘den Omgang’ genoemd, maar vanwege het nadrukkelijke zwijgen van de deelnemers kwam de term ‘Stille Omgang’ in zwang. [3]
Dit jaar was de eerste keer dat ik aan deze tocht deelnam. Ik was aanwezig bij de eucharistieviering in de Sint Nicolaaskerk, gebouwd in de periode 1884 – 1887.
Door de dienstdoende priester werd ons duidelijk gemaakt, dat de aanwezigheid van Christus zich ten volste in de gewijde hostie openbaart. Voor de moderne mens die de natuurverschijnselen verklaart vanuit de natuurwetenschappen klinkt het geheim van de eucharistie onwaarschijnlijk. In de middeleeuwen was dit goed mogelijk, want toen ervoeren de mensen de goddelijke aanwezigheid in het sacrale gebeuren, hetgeen voor de hedendaagse katholieke gelovigen nog steeds het geval is.
De Stille Omgang, die is ingesteld naar aanleiding van een wonder dat in de middeleeuwen in een kleine nederzetting aan de Amstel plaatsvond, wordt nu gelopen in een moderne multiculturele westerse metropool. Dit middeleeuwse gebeuren wordt herdacht in een stadswijk met uitdagende etalages en lichtreclames. Een man vroeg dan ook aan een deelneemster naar het waarom van deze stille tocht gedurende dit nachtelijke uur in deze drukke uitgaansstad. Er zullen zeker omstanders zijn, die het verhaal dat aan deze Stille Omgang ten grondslag ligt zullen zien als een middeleeuwse waanvoorstelling. Maar bezorgt een moderne stad, die de hele nacht door verlicht is en waar de computer in elk huis aanwezig is, ons dezelfde waarheid als de in eenvoud levende middeleeuwer wiens pad in de duisternis van de nacht alleen door de maan wordt verlicht?
Toen God zich aan de profeet Elia openbaarde op de berg Horeb, waren het niet de overweldigende en donderende elementen die de aarde verbrijzelden waarin God zich bevond, maar God openbaarde Zich in een zachte stilte (1 Kon. 19:12). De stilte van de omgang is in de geschiedenis uit nood geboren, maar misschien is het juist deze stilte waarin God zich in deze rumoerige uitgaansmetropool kan laten zien.
[1] Informatie verkregen van dhr. Jan Tol uit Volendam en van de Volendammer krant Nivo van 22 maart 2017
[2] Zie: Jubileum uitgave Amsterdams Stillen Omgang 1881 – 1931.
[3] P.J. Margry in Amsterdam, Heilig sacrament (‘Sacrament van het mirakel’) www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/30