Corry Blok-Plas
Begin jaren zestig starten de gebroeders Bos, Jan en Rein, de visverwerking op Urk. Beiden visten op de UK 243 toen een zoon van één van hen een ongeluk kreeg aan boord, waardoor deze niet meer mocht varen. Toen dachten de broers: “het wordt tijd voor iets anders”. Er werd in die tijd veel schol en tong aangevoerd via de afslag op Urk maar de prijzen waren laag want waar moest al die vis naar toe?
De broers ondernamen een studiereis naar Denemarken en besloten een visfileerbedrijf te beginnen. Er werd personeel aangetrokken voornamelijk meisjes voor het fileerwerk en contracten voor de afzet afgesloten, waaronder één met Unilever. Vanuit Denemarken werd mevrouw Lundholm ingevoerd om de meisjes het vak te leren ………………. en de rest is geschiedenis.
Op een morgen in augustus 2018 vertellen Janny de Ridder en Nel Loosman mij over hun ervaringen in de beginjaren van het fileerbedrijf “Gebroeders Bos”. Jan is overigens na enige tijd weer terug naar de visserij gegaan maar dit terzijde. Beide dames hebben aan die tijd hele goede herinneringen. Er werkten toen zo’n twintig meisjes en hoewel de Urker meisjes eerst niet erg enthousiast waren om dit werk te doen, veranderde dit snel toen bekend werd hoe goed de verdiensten waren. Ze werden op stukloon afgerekend, namelijk per kilo gefileerde vis. Dit leverde in één week evenveel op als ander werk in één maand. Dan moest je natuurlijk wel de handen uit de mouwen steken en zorgen dat je mes scherp was!
Janny en Nel vertellen dat ze in een zeer schone omgeving werkten met witte schorten en mutsjes. Die werden door de baas verstrekt maar laarzen en een mesje met slijpstaal moest je zelf aanschaffen - net zoals iedere kapster haar eigen schaar heeft. Een scherp mes was uiteraard van levensbelang want anders kwam je niet aan de 8 bakken met 25 kilo vis, die je toch op één dag zo’n beetje er doorheen moest jagen ………………. fileren dus. Sommige meisjes hadden zelfs twee mesjes en hoewel er wel eens bloed vloeide, wisten Janny en Nel niet van afgesneden vingers. En de meiden gingen elkaar ook niet met de messen te lijf. Nee, de sfeer was juist enorm goed, geen haat en nijd onderling. Er werd veel gezongen. Met kerst natuurlijk kerstliederen, de liederen van Johannes de Heer, die bij Rein Bos in de smaak vielen maar ook wel liedjes uit de Top 40. Rein Bos wordt geprezen als een goede baas. Met kerst werd er een feestje gehouden met een kerstverhaal en een kerstpakket! In de zomer werd er zelfs eens een busreis naar Denemarken georganiseerd voor het personeel. De meiden wisten niet wat hen overkwam zo midden jaren zestig ……………….. na een bezoek aan enkele visverwerkende bedrijven hebben ze veel van het land kunnen zien.
Er werd gewerkt van 7 tot 5 uur behalve op vrijdag dan waren ze voor “de kost” – de warme maaltijd op Urk om 13.00 uur – klaar. Voor die tijd werd de werkplek schoon geboend en gedesinfecteerd. Rein Bos stond dan klaar met het loonzakje van die week. Soms lieten de meiden de kost voor wat het was en gingen ze samen bij de haven een patatje eten.
Ondanks al deze positieve geluiden hebben Janny en Nel niet echt lang in de vis gewerkt. Nel ging in 1968 trouwen en dan nam je natuurlijk ontslag. Janny haar hart ligt in de verzorging van mensen en zij vertrok in 1968 naar Zeist voor een opleiding. Zij bleef 13 jaar weg, keerde toen terug naar Urk maar niet meer naar de vis.
Toen de dames in 1968 het fileren vaarwel zegden was er een wachtlijst met meisjes om ze te vervangen. Tegenwoordig niet meer maar toch wordt er nog veel in de vis gewerkt. Ook door de jeugd na schooltijd en in de vakantie. Zo ook door Gretha Brink, een kleindochter van een zus van Janny.
Gretha studeert in Zwolle marketing en communicatie maar in de vakanties werkt ze in de vis. Het fileren gebeurt tegenwoordig grotendeels machinaal maar er blijft genoeg werk over voor meisjes. Gretha houdt zich o.a. bezig met het “opleggen” van de visfiletjes, die kreukelig op de band worden aangevoerd. Deze moeten dan netjes plat worden gelegd alvorens ze de vriezer en/of de glazuurmachine ingaan. Het lijkt simpel maar valt nog niet mee hoor. Het is koud en nat werk zo recht tegenover de grote vriezers, die koude lucht blazen. Ook als het buiten 30 graden is, draagt Gretha een dikke trui, een boezel met een rubberen schort, handschoenen, laarzen en uiteraard een haarnetje. Hier staat dan wel een hoog uurloon tegenover. Gretha verdient tweemaal zoveel als een vriendin, die vakantiewerk in de horeca doet.
Het geld dat Gretha verdient is bestemd voor haar “uitzet”. Zij heeft al een “kalletjen” – een vriend- en op Urk is het nog altijd gebruikelijk dat de jongen voor het huis zorgt en het meisje voor de inrichting, die als ze goed hebben verdiend in de vis, dan ook luxe mag zijn.
Veel jongens werkten en werken natuurlijk ook is de vis als ze al geen visserman zijn. Zij zorgen in de visverwerkingsbedrijven voor de aan en afvoer van de zware bakken vis. Maar veel is er ook altijd verdiend “in de peek”. Dit is het sorteerwerk dat al op de afslag wordt gedaan. Het is zwaar werk maar wordt ook heel goed betaald. In de peek werken is zo populair op Urk dat er zelfs een rap van is gemaakt. Klik hier om te luisteren.
Op Urk draait er veel om vis maar er zijn ook andere zaken van belang. Zo werkt Gretha op zaterdag in de voetbalkantine van S.V. Urk. Niet echt een landelijk bekende voetbalclub. Waarschijnlijk zijn die Urker jongens toch betere vissermannen dan voetballers!
Met dank aan Janny, Nel en Gretha.
Foto’s: auteur en Neerlandia Urk Promo.