Vincent Erdin
Een beetje achteraf in een tuin staat het tuinhuis Herfstzon. Van oorsprong komt het ook uit een tuin in Enkhuizen. Voor een thuishuis heeft het bijzondere afmetingen: een fraai vormgegeven gevel met in de top een mannenhoofd met forse snor. Iets daaronder de kop van een leeuw, enkele muurankers, ramen met ruitverdeling, en dan een gevelsteen uit 1616 met de afbeelding van een haringbuis.
De opdrachtgever G.M. Tamson heeft het in 1905 laten bouwen in de tuin van zijn villa aan de Botstraat. Tamson was directeur van de H.B.S. in Enkhuizen en had belangstelling voor de historie van de stad.
Het is mede zijn verdienste geweest dat Enkhuizen nog zo'n 275 gevelstenen heeft. Enkhuizen was behoorlijk in verval, een periode die al in het eerste kwart van de negentiende eeuw dramatisch zichtbaar begon te worden. Veel huizen die scheef gezakt waren. Het geeft een troosteloze aanblik die Jacob van Lennep in zijn boek beschrijft als hij met Dirk van Hogendorp in de zomer een wandeling van Amsterdam langs de Zuiderzee maakt en ook in Enkhuizen komt.
Nog weer wat later zal de Franse schrijver Henry Havard hetzelfde opmerken: vergane glorie. En toch prikt Bosman daar doorheen. Hij slaat de handen ineen en laat de gevelstenen uit de vervallen panden halen om ze ergens veilig op te bergen. Dat panden voor de sloop zijn verkocht is bekend. Het pand in de Westerstraat, hoek Roopaardsteiger, is misschien het meest aansprekende verhaal. De gevelsteen, die nu, gelukkig, weer is te zien, werd ooit als landhoofd bij een boerenbrug gebruikt. Dat de steen hierdoor zwaar beschadigd raakte mag geen verbazing wekken. De boer die het sloopafval had gekocht vond dit een goede bestemming voor de gevelsteen met het roopaard. Jaren later komt de steen weer terug naar Enkhuizen en wordt gerestaureerd.
Het zou zomaar een van de voorbeelden kunnen zijn waar Tamson zich voor ingezet heeft. Enkhuizen is een 'stenen archief'. Van veel gevelstenen is bekend dat zij herplaatst zijn, niet bekend is wat hun oorspronkelijke plaats is geweest. Net als het gras kortstondig is zo zijn ook de panden verdwenen waar ze ooit in gezeten hebben.
Op de juiste momenten en plaatsen kwam het depot van de stenen te pas. Bij die gelegenheid heeft Tamson ook aan zijn eigen te bouwen tuinhuis gedacht. Daarmee was weer een steen van de ondergang gered en kreeg een tweede leven.
De Botstraat verdween in het straatbeeld van Enkhuizen, het Zuiderzeemuseum kon het tuinhuis met gevelsteen plaatsen op de plaats waar het nu staat. Een tuinhuis met een knipoog, het is een beetje groot met een verdieping. Het heeft meer weg van een 'tiny' huis aan een van de grachten van een vissersstad dan een eenvoudig tuinhuis.
Het huisje staat er prachtig bij, en herinnert altijd aan het uitgangspunt dat hoe somber het ook schijnt er toch altijd mogelijkheden zullen komen om iets opnieuw te gebruiken. Tamson bewees dat het kon.
In een van de gevels in de Bocht zit een vergelijkbare gevelsteen: een haringbuis, dit is een gekleurde steen. Wie ze naast elkaar ziet zou zeggen dat ze door dezelfde steenhouwer zijn gemaakt, ook dat is mogelijk.
bijdrage geplaatst: 8 februari 2024
afbeeldingen: auteur.