Vincent Erdin
In de driehoek Muiden-Naarden-Weesp is een overvloed van verdedigingswerken aanwezig. Er scharnieren twee belangrijke stellingen langs elkaar die alles met de verdediging van een groot deel van Utrecht en Noord- en Zuid-Holland te maken hebben.
Tussen Muiden-Naarden en Heusden ligt de oudste waterlinie van Nederland. De Hollandse Waterlinie is in 1672 ontstaan en aangelegd om in tijden van gevaar het water als vriend in te kunnen zetten en daarmee vijandelijke troepen de pas af te snijden. Door gecontroleerd water op het land te laten lopen ongeveer tot ashoogte van de wielen van de legervoertuigen die in de 17e eeuw werden gebruikt veranderde de begaanbare wegen in modderpoelen. Hiermee werd de vaart uit het tempo van de opmars gehaald en konden de staatse troepen zich hergroeperen of op een andere wijze de vijand onschadelijk maken.
De geschiedenis van de Hollandse Waterlinie laat zich goed aflezen in zowel Muiden als Naarden. De Grote Zeesluis, een directe verwijzing naar de Zuiderzee, het Muiderslot dat hoog boven zijn omgeving uittorent en daarmee toezicht houdt over het ingaande en uitgaande scheepvaartverkeer van en naar de Vecht. En Naarden is vooral bekend als Vestingstad met de dubbele vestingwerken.
De Hollandse Leeuw op het Arsenaal is een bevestiging van het belang van de verdedigingswerken die in het kader van de Hollandse Waterlinie zijn aangelegd.
De Hollandse Waterlinie bestaat over enkele jaren 350 jaar, inmiddels is er een comité opgericht om in 2022 de Waterlinie breed onder de aandacht te brengen.
Niet alle verdedigingswerken van de Hollandse Waterlinie zullen even bekend zijn. Maar behalve de zeesluizen bij Muiden springt er nog 1 met stip bovenuit: de Diefdijk die de rijksweg A-2 van Utrecht naar Den Bosch kruist ter hoogte van hectometerpaaltje 80 bij het dorp Zijderveld ligt een zware constructie over de rijksweg heen. Nog steeds functioneert deze afsluiting die met enige regelmaat door Rijkswaterstaat wordt getest. Als de rijksweg wordt afgesloten dan is dat omdat het water iets te opdringerig is geworden. In 1995 gebeurde het dat de rijksweg onder water heeft gestaan en het autoverkeer stil kwam te liggen.
Utrecht en Den Bosch zijn ver verwijderd van het aandachtsgebied Muiden-Naarden-Weesp. In deze driehoek begint of eindigt ook de Stelling van Amsterdam. De Stelling is tussen 1880 en 1920 aangelegd in een straal van 10-15 kilometer om Amsterdam heen en heeft een lengte van 145 kilometer. In tijden van gevaar moest de hoofdstad veilig zijn. Behalve dat de verdedigingswerken buiten de stad en in het weidse polderlandschap veelal nog zichtbaar zijn heeft het ook de nodige bijzondere gebouwen in de stad Amsterdam opgeleverd.
Om twee belangrijke forten te noemen: Pampus aan de oostzijde van Amsterdam ter hoogte van Muiden en aan de westzijde Fort IJmuiden in het Noordzeekanaal. Met de strategische ligging van beide forten werd het scheepvaartverkeer naar en van Amsterdam via de Zuiderzee en het Noordzeekanaal volledig gecontroleerd.
In de eerste bijdrage over dit onderwerp werd geschreven over de Vestingwet van 1874. Deze wet gaf een beschrijving van hoe de verdediging van Nederland er uit zou komen te zien. De Stelling van Amsterdam maakt daar prominent onderdeel vanuit.
In de komende bijdragen zullen beide verdedigingswerken op onderdelen aan bod komen.
In 1920 eindigt de geschiedenis van de verdedigingswerken niet. In de driehoek die al een paar keer genoemd is liggen nog restanten van een nieuwe verdedigingslinie die in de jaren 30 van de 20e eeuw werd aangelegd. Wat inmiddels duidelijk was geworden was dat door het voortschrijden van de nieuwste ontwikkelingen van de wapens het niet langer houdbaar was om de Stelling van Amsterdam als uitgangspunt voor de verdediging aan te houden. Her en der kwamen betonnen bunkers te liggen. Ook bij de Afsluitdijk die in aanbouw was werden kazematten bij Kornwerderzand opgeworpen.
Als laatste werd de Atlantikwall aangelegd. Dat gebeurde tijdens WO II. Soms wordt de vraag gesteld: opruimen of conserveren? In de provincie Friesland is beleid in gang gezet om de bunkers hun plek te laten behouden in het landschap en dus te conserveren als blijvende herinnering aan een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis.
bijdrage geplaatst: 30 november 2019
afbeeldingen: auteur