Tussen beheersen en bezweren

Het begon een jaar geleden. Na de aftrap van Over het IJ festival, stapte Syvlia Fennis op me af en vroeg me om eens af te spreken. Sylvia was al een aantal jaar bezig met haar bevlogen plan om de dijkdoorbraak rondom de Zuiderzee in 1916 te herdenken. Onder de noemer Waterlandse voed ontwikkelde zij een programma dat in 2016 op diverse plekken in Noord-Holland vorm zou krijgen. Na een enthousiaste ontmoeting (en iedereen die Sylvia wel eens ontmoet heeft weet hoe energiek deze kunnen zijn), ben ik me gaan inlezen in de geschiedenis van deze vloedgolf. Daar kwam ik onder andere twee uitspraken tegen.

De eerste kwam van Zaandijker Gerrit Jan Honig (1916): ‘O, God, mijnheer, het water! De noodklok luidt bij ons’, ‘Het Luiendijkje loopt al over, ze kunnen het vast niet houden!’. ‘Nu is het lot van de polder beslist’.

Een ander vond ik op een document van Rijkswaterstaat (2015), Zij schreven: Op meer dan 450 locaties langs de kust en in rivieren, kanalen en meren onderzoeken we de waterkwantiteit. We meten onder meer het waterpeil, de waterafvoer, de golfhoogte en de stroomsnelheid. De informatie die we hiermee verzamelen, helpt ons Nederland te beschermen wanneer er tijdelijk teveel water is.

De ruimte die tussen deze twee uitspraken in ligt sprak me aan. Het beheersen en bezweren wat ik hieruit heb gehaald betreft onze watergeschiedenis maar staat voor mij ook symbool voor een spanningsveld dat tekenend is voor de tijd waarin we leven. Waarin de mens balanceert tussen alles wat hij kan en de soms overrompelende realiteit van wat hij
 niet kan controleren.

Een plan was geboren: ik wilde apparatuur en objecten verzamelen die worden en werden gebruikt om het water in Nederland te beheersen. Hiervoor heb ik o.a. contact gezocht met Rijkswaterstaat, het Hoogheemraadschap en het Zuiderzeemuseum. Na veel telefoongesprekken en ontmoetingen kwam ik bij de juiste mensen terecht. Het Zuiderzeemuseum, Programmeur Femke van Drongelen en conservator André Groeneveld. Zij hebben me rondgeleid in hun Dijkarchief en de collectie van het Zuiderzeemuseum ter beschikking gesteld voor bruikleen. We hebben heel wat heen en weer gemaild over objecten, jaartallen enz. Bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, ontmoette ik Ingrid Oud. Zij beheerd de collectie erfgoed en heeft deze ook ter beschikbaar gesteld voor bruikleen. Bij Rijkswaterstaat kwam ik na enig zoeken terecht bij Martijn Andernach en zijn behulpzame team. De archieven van Rijkswaterstaat: kast na kast, koffer na tas, lades vol ongrijpbaar fascinerend apparatuur.

Bij alle plekken was de hulp, geduldige uitleg en enthousiasme voor het project is fantastisch!

Naast de objecten die het beheersen vertegenwoordigen heb ik zelf onderzoek gedaan naar Rituelen en talismannen die worden gebruikt om het water in en rondom Nederland te bezweren. Het eten van een haantje, dat geluk zal brengen bij de ter waterlating van een boot. De amuletten koeken die door Volendamse vrouwen warden gebakken voor hun visser mannen op zee. Het rode lint dat bij de bouw van een boot om de eerste scheepsnagel wordt gebonden voor geluk.

De verzameling was compleet.

Eén volle week had ik alle objecten lijflijk op mijn atelier. Na veel knip en plak schetsen was dit het moment om de werkelijke composities te bepalen. Hierbij heb ik me laten inspireren door mijn verzameling foto’s van huisaltaren; kleine plankjes in huis waar mensen stil staan bij de geen die hun vertrouwen geeft. Daarnaast had ik een aantal regels: in elke compositie moeten zowel objecten van het heden al het verleden zitten, het beheersen en bezweren vertegenwoordigd zijn en minstens één object zitten dat ook een leek in verband kan brengen met het water.

Tim Stet, een fotograaf die net als ik een atelier heeft op de NDSM werf leek mij de aangewezen man om de opstellingen te fotograferen. In zijn studio is een constructie gebouwd waardoor hij vanuit een hoogte van vier meter, recht naar beneden kan fotograferen. Dit wilde ik graag omdat de objecten hierdoor een abstract en bijna iconisch karakter krijgen en zo symbolen worden voor het beheersen en bezweren.

De foto’s wilde ik op banieren laten drukken zodat in het uiteindelijke beeld, de objecten aan de waterkant, als stille getuigen de vloedgolf zouden herdenken. Hiervoor heb ik hulp gehad van de mensen van Faber vlaggen. Het bleek vrij ongebruikelijk om zulk gedetailleerd beeld op een grofmazig doek te willen drukken maar ook hier hebben mensen met vakkennis enorm goed werk gedaan.

De banieren zullen deze zomer op diverse plekken in Noord Holland te zien zijn. Ten eerste, van 8 t/m 17 juli, op het Over het IJ festival. Voor dit project hebben zij de krachten gebundeld met het Zuiderzeemuseum en samen presenteren ze de vaandels. Van 26 juli t/m 15 augustus zullen ze op de Schellingwoudedijk staan. Vlak voor de Oranje sluizen, zichtbaar voor wandelaars en scheepvaart. En uiteindelijk zal de tour afsluiten van 5 t/m 11 september rondom het gebouw van het Hoogheemraadschap in Heerhugowaard. Dit gebouw zal te bezichtigen zijn tijdens de open Monumenten dagen op 10 sep.

Je hoort dus dat dit project veel voeten in de aarde heeft gehad en alleen maar mogelijk is door geweest door alle mooie samenwerkingen die het op zijn ontstaansreis ontmoet heeft.

Beginnend bij Sylvia, het AFK dat het plan “relevant” vond, en daarna uitmondend naar al die mensen en tussenpersonen die ik eerder vernoemd heb.

 Op vrijdag avond 8 juli heb ik de vaandels met een fles champagne gedoopt. Dit mag alleen een vrouw doen, dat brengt geluk.

"Hierbij doop ik de vaandels van het Tussen beheersen en bezweren, op een mooie reis!"

Voor meer verhaal en achtergrond informatie zie: www.valerievanleersum/blog