Tim Suijkerbuijk
De Koningin Wilhelminaschool heeft, samen met de Rehobothschool die in dezelfde straat gevestigd was, voor Urkers veel historische waarde. De christelijke school lag sinds de opening in 1927 tot de sloop in 1987 vlakbij de vuurtoren, met uitzicht op de Zuiderzee en het latere IJsselmeer. De kinderen konden vanaf de eerste verdieping hun eigen familie zien thuiskomen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog stond de school onder druk van de Duitse bezetter en de NSB. Zij wilden het christelijk onderwijs in Nederland verbieden en vervangen door de nationaalsocialistische richtlijnen. Zo ook op de Wilhelminaschool; de onderwijzers moesten door de NSB worden geselecteerd. Het bestuur van de school weigerde dit en hierdoor werd de subsidie van het Rijk stopgezet. Op Urk, net zo overigens als in andere delen van het sterk verzuilde Nederland, hechtte men veel waarde aan het eigen vertrouwde religieuze onderwijs.
Docenten van de Wilhelminaschool waren hun leven niet zeker door de protesterende houding van het bestuur. Henk, Riekelt en Co vertellen dat er vaak onverwachts een nieuwe meester voor de klas stond “omdat de vorige dan weer was opgepakt”. “We hebben in de oorlogsperiode nooit een rapport gehad”, voegt Co toe. Continuïteit was er simpelweg niet.
Daarnaast beval de NSB dat de naam Wilhelminaschool moest worden veranderd in ‘Willem de Zwijgerschool’. Ook dit weigerde het schoolbestuur en het naambordje met de naam Wilhelmina liet men een tijd lang gewoon hangen. Tot een groep dronken Duitse soldaten het in het water had gegooid. Tijdens de aanleg van de Noordoostpolder werd het bordje weer opgevist en vervolgens verborgen gehouden. De school heeft in de laatste oorlogsjaren toch nog de nieuwe naam moeten dragen.
Op 18 november 1944 vond er een beruchte razzia op Urk plaats. Deze ging gepaard met een grootschalige selectie onder de Urker mannen tussen 18 en 45 jaar, die zich op die dag allemaal moesten melden op de Wilhelminaschool. Ongeveer 80 mannen werden gearresteerd en via Vollenhove naar Duitsland gestuurd, waar ze te werk werden gesteld. Uiteindelijk zijn alle Urkers levend thuisgekomen. In de Schoolstraat, waar tot 1987 de Wilhelminaschool stond, staat tegenwoordig een monument ter nagedachtenis aan de gebeurtenis.
De chaos van de oorlog domineerde het leven van de schoolkinderen op Urk. Een les op de Wilhelminaschool kon ieder moment worden onderbroken door sirenes die waarschuwden voor een mogelijk bombardement. Het gebouw had geen schuilkelder, dus moest iedereen zo snel mogelijk thuis zien te komen. Henk was vijf jaar toen de oorlog uitbrak en moest voor zijn leeftijd al veel begrip hebben voor de harde wereld om hem heen: “Ik wist dat mijn ouders een onderduiker hadden onder het luik. Hierdoor werd ik ook snel ouder dan ik eigenlijk was.” Riekelt ziet de kindertijd ook maar als een klein onderdeel van zijn leven: “Wanneer ben je kind? Toen ik twaalf jaar was, moest ik van school af. En toen ik op de lagere school zat, was het oorlog.” “Oorlogskinderen waren geen kinderen”, concluderen de klasgenoten.
Henk Brouwer, Riekelt Brands en Co Brands- De Jong vertelden over de oorlogsjaren tijdens het vertelcafé op Urk op dinsdag 17 juli.
Overige bronnen:
https://amsterdamse-school.nl/objecten/gebouwen/wilhelminaschool-rehobothschool-(vm),-urk/
http://www.flevolanderfgoed.nl/home/herinneringsmonumenten/noordoostpolder-4/urk-2/gedenksteen.html
http://urkinoorlogstijd.nl/lezen/razzias/
Foto: Urk, Panorama Overzicht vanaf de vuurtoren met van rechts naar links de haven, de Bethelkerk, Wilhelminaschool en het kerkje aan de zee. 1920-1940. Zuiderzeecollectie, bibliotheek Urk, vervaardiger onbekend.