Vincent Erdin
Sint Maarten is slechts in delen van het land nog een bekend verschijnsel. Op de naamdag van Sint Maarten trekken kinderen met een lampion, zelfgemaakt of ergens op de kop getikt, langs de deuren van de straten in het dorp.
In ieder geval wordt van de kinderschare verwacht dat ze tenminste een liedje ter gelegenheid van Sint Maarten zullen zingen bij iedere deur die voor hen open gedaan wordt. Maar als je dat al tien keer hebt gedaan begint dat een beetje te vervelen en wordt het versje ingekort tot een regel.
Het doel van de zingende kinderen is om hun meegenomen zak zo snel en efficiënt mogelijk te vullen met snoep of iets anders wat zij zullen ontvangen. Dat andere giften ook in de zak passen in de vorm van klinkende munt of fruit maakt hen niet uit. Al zijn de blikken bij een appel of mandarijn soms veelzeggend.
In sommige plaatsen worden er speciale Sint Maarten dagen georganiseerd om het verhaal levend te houden zodat de traditie van het geven ook in de nabije toekomst blijft bestaan; Sint Maarten die een deel van zijn mantel aan een arme voorbijganger schonk en daarmee zijn medemenselijkheid betoonde.
Rond Sint Maarten is eigenlijk veel minder rumoer dan bij Sint Nicolaas het geval is. Sint Nicolaas heeft een 'landelijk' bereik en wordt hier en daar zelfs in België onthaald. Wie het ontstaan van het sinterklaasfeest na zou gaan in de afgelopen 150 jaar komt tot de ontdekking dat er van de oorspronkelijk gedachte nog een aantal elementen de tijd hebben getrotseerd. Het geven van aanvankelijk een stuk fruit en een warme drank (chocolademelk) is altijd de basisgedachte gebleven: 'Wie zoet is krijgt lekkers'. Het geven staat centraal. Daarna is het een mooi moment om aan de hand van rijmelarij elkaar eens op een ludieke manier op de hak te nemen. Anoniem en onder het mom van wat Sinterklaas allemaal opgeschreven had in zijn 'grote boek' kunnen die begane flaters of andere memorabele zaken haarfijn aan de orde worden gesteld.
In schoolklassen wordt sint nog steeds gevierd met een pakje annex surprise en gedicht. In dat geval kunnen hele theorieën bedacht worden: 'wie heeft wie'. Omdat vrijwel iedereen de vaardigheid heeft om een gedicht uit te printen is het nauwelijks meer mogelijk om aan de hand van het handschrift deze puzzel op te lossen. Het blijft hiermee een kinderfeest, al kunnen ouders en ouderen er ook nog steeds het nodige plezier aan beleven.
Op de dag van Sinterklaas komt Sunneklaas ook voorbij. Dit is wel een heel specifiek kleinschalig gebeuren op de Waddeneilanden. Wie wil weten wat er dan precies gedaan wordt op de avond moet hoofdzakelijk in het duister tasten (letterlijk en figuurlijk). Het is een feest dat zich aan het eind van de middag en avond afspeelt. Op 5 december is het tamelijk vroeg donker. Nu begint de dam van geheimzinnigheid rond Sunneklaas een beetje af te brokkelen. Op enkele eilanden worden gasten van de wal niet langer geweerd. Maar is dat eigenlijk niet een beetje de opmaat voor het verdwijnen van een eilander traditie en is er niet geleidelijk aan sprake van verwatering?
Op een eiland houden ze de boot wat dat betreft stug af. Wie tot voor kort een overnachting wilde boeken op Ameland van 5 op 6 december kwam voor de verrassende mededeling te staan dat er geen plaats was. En ook enkele late afvaarten van Holwerd naar het eiland werden om deze reden geschrapt. Hiermee was grotendeels gewaarborgd dat het een 'feestje onder elkaar' voor de eilanders zou blijven.
Omdat er toch regelmatig berichten in de pers verschenen zijn kan een tipje van de sluier van Sunneklaas worden opgelicht. Regel 1 is dat vrouwen/meisjes en kinderen geacht worden in huis te blijven; in ieder geval zich niet op straat horen te vertonen. Het overtreden van deze basisregel komt te staan op het begeleiden van de overtreder naar een passende locatie. Een beetje een kat en muis spel.
Voor de mannen en jongens is het Sunneklazen aanleiding om zich in een onherkenbare uitdossing op straat te begeven en de overtreders op te sporen. Het is de climax om te ontdekken "wie wie is". De berichten dat er meer dan gemiddeld geweld zou worden gebruikt om de overtreders op te pakken, is misschien wat overdreven, maar dat is en blijft het geheim van Sunneklazen op Ameland. Na een paar uur is het schoonvegen van de dorpsstraten klaar en zal er wel een, alcoholische, versnapering volgen.
In het hele vroege voorjaar wordt Sint Piter (op de naamdag 21 februari) gevierd en slechts op een plaats in het land: in het dorp Grouw. Ook hier vooraf geen toeters en bellen, maar kort daar voorafgaand is er (in 2023 op 11 februari) een ontvangst en een redelijk overzichtelijke optocht: Sint Piter te paard, en Aldemar en een fanfare- harmonieorkest lopen door het dorp. Kinderen in het dorp slaan 5 december over maar hebben dan Sint Piter in het vooruitzicht. Ook hier is de basisgedachte identiek aan Sint Maarten en Sint Nicolaas: het geven van cadeautjes. In tegenstelling tot Sint Nicolaas worden Sint Piter en Aldemar wel uitgezwaaid en dat is dan op de naamdag van Sint Piter: 21 februari vanaf de kade in Gouw vertrekken ze weer.
Het zijn drie feesten waarvan de oorsprong en betekenis redelijk dicht bij elkaar liggen. Voor het Zuiderzeemuseum hoort het bij de volksfolklore en daarom de moeite waard om de herinneringen levend te houden tussen vroeger en nu. Vooral rond Sint Nicolaas is er in korte tijd wel het nodige gewijzigd. Poetsen we dat weg of houden we het nog collectief vast?
bijdrage geplaatst: 15 december 2022
afbeelding: Sunneklaas nieuwsblad uit 1949
afbeelding van het zoete: auteur
