Vincent Erdin
Gevelstenen zullen vooral gelinkt worden aan de historische binnensteden: Alkmaar, Amsterdam, Enkhuizen, Haarlem, Hoorn om een paar voorbeelden te noemen. Het is zeker waar dat in de 17e eeuw vaak een jaartal waarin het pand werd gebouwd is aangebracht. Maar er zijn ook afbeeldingen bekend om aan te duiden met welk beroep de bewoner van het pand bezig was.
In het Land van Vollenhove kwam onlangs spontaan de vraag naar boven om eens na te gaan hoeveel gevelstenen er eigenlijk in het gebied te vinden zouden zijn. Dat is het stedelijk gebied en het landelijk gebied samen. De inventarisatie is nog niet volledig afgerond maar er zijn wel enkele interessante vondsten het vermelden waard.
De oudste steen moet in 1466 gedateerd worden, deze steen is gelegd vlak boven de toreningang van de Grote- of Sint Clemens kerk in Steenwijk. In dat jaar begon de bouw van de toren. 17e eeuwse gevelstenen zijn vooral in Blokzijl en Vollenhove te vinden. In Blokzijl in verschillende bewaard gebleven panden aan de Bierkade en Kerkstraat en in Vollenhove aan het voormalige stadhuis.
De meest gangbare gevelsteen is die van een eerste steenlegging. Daar zijn er behoorlijk veel van te vinden, doorgaans met de naam van de steenlegger en het jaartal. Daarmee worden twee relevante gegevens blootgelegd: familienaam van de bewoner(s) en het jaartal waarin de woning werd gebouwd. Bij een boerderij is de gevelsteen in een van de, zichtbare, muren van het voorhuis te vinden. Een steen wordt zelden uit het zicht geplaatst.
Ook al zijn er in een buurtschap waar enkele tientallen boerderijen staan maar 4 stenen te vinden, het zegt iets over de periode waarin de bouw ongeveer is begonnen. Uiteraard geven historische topografische kaarten die geheimen ook prijs maar het kan zijn dat de nu bestaande boerderij een opvolger is van een voorganger en dat feit is dan weer niet op een kaart af te lezen. Op basis van de gegevens van een gevelsteen mag een boerderij dan misschien niet oud lijken, een steen uit 1870 geeft wel 150 jaar historie in Belt-Schutsloot aan.
Boerderijen vormen een belangrijke categorie, dan kerkgebouwen en scholen. Bij een kerkgebouw is men destijds geheel in stijl gebleven. Bij de bouw van de kerk is een steen geplaatst, bij de uitbreiding met een bijgebouw annex verenigingslokaal en bij de daarop volgende uitbreiding van het verenigingsgebouw. 3 Momenten die gemarkeerd zijn met een gevelsteen.
Soms wordt een restauratie aangegrepen om na de afronding van het werk eveneens een steen te plaatsen.
Wat ook opvallend is: het is een allerminst gedateerde gebeurtenis. In de tweede helft van de 20e eeuw komt het minstens net zo vaak voor als in de eerste helft van de 20e eeuw. Gelukkig zijn er geen twee stenen hetzelfde, soms met een hele eenvoudige inscriptie: renovatum 1987, zeer incidenteel een verwijzing naar de familienaam: Doze in Giethoorn, waarop dan een doos met een paar geitenhoorns staat afgebeeld.
En de meest speelse uit 1970 staat hierbij afgebeeld. De moraal is: er valt genoeg te zien op straat, gewoon wandelen en observeren.
bijdrage geplaatst: 27 maart 2020
afbeelding: auteur