Vincent Erdin
Nederland is een lappendeken, maar op zijn minst een gekleurde. Buurtschappen, dorpen en steden wisselen elkaar af. Waterwegen (kanalen, meren, rivieren en sloten), wegen, spoorlijnen, etc.; alles staat in verbinding met de route die van A naar B wordt afgelegd.
Ging je als reiziger in de 17e of 18e eeuw op stap dan wist je zeker dat bij het invallen van het duister de stadspoort dicht was en je buiten moest blijven tot de volgende dag. De stad beschermde zich tegen gespuis in de stad.
Na de Vestingwet van 1874 zijn veel "harde" stadsgrenzen verdwenen, stadsgrenzen die geleidelijk aan waren ontstaan. Kreeg een stad stadsrechten dan was het vanaf dat moment toegestaan om een vesting en poorten aan te leggen ter bescherming van de inwoners van de stad. Omdat de Rijksoverheid met het afkondigen van de Vestingwet het niet langer noodzakelijk vond dat alle vestingsteden in tact zouden blijven hebben heel wat steden dit moment aangegrepen om de vesting en de poorten te ontmantelen. Dat gaf tegelijkertijd de ruimte om de stedelijke bebouwing naar buiten uit te bouwen waarmee de expansie van heel veel steden goed op gang is gekomen.
Behalve de Vestingwet was er nog een reden om vestingwerken af te breken: er was simpelweg geen geld om een vesting en poortgebouwen te onderhouden.
Om een voorbeeld te noemen: Steenwijk was een vestingstad met verschillende poorten. De Gasthuispoort, Onnapoort en de Oostpoort; ze zijn alle drie verdwenen.
In Enkhuizen is ook heden ten dage nog goed zichtbaar hoe de stad zich heeft weten te beschermen tegen het water, maar ook tegen oprukkende vijandelijke legers.
De kerktoren van de Zuiderkerk is eigendom van de burgerlijke overheid. De gemeente Enkhuizen is verantwoordelijk voor de toren omdat de toren nog steeds wordt aangemerkt als zijnde van strategisch belang. Vanaf een trans van de toren was het bij helder weer goed mogelijk om de troepenbewegingen van vijandelijke legers op de voet te volgen, of deze nu via de Zuiderzee of via de weg kwamen ze waren al snel in beeld bij de torenwachter.
Een tweede beeldbepalend punt is de Drommedaris. Een robuuste toren die bij een gesloten poort en een opgehaalde brug de toegang tot de stad onmogelijk maakte. Ook weer ter bescherming van iedereen die op dat moment binnen de stadspoorten was. Bij de Drommedaris ligt de sluis, in gesloten toestand kan geen enkel schip naar binnenvaren. Aan de westzijde van de stad staat de Koepoort die de weg over land bij de stadsgrens af kan sluiten. Op de vestingwal was de Oude Gouwboom een afsluitbare toegang.
Het was goed mogelijk om een stad hermetisch af te sluiten en het vijandelijke troepen zo moeilijk mogelijk te maken om de stad binnen te vallen en te veroveren. Dit had tot gevolg dat de vijand rustig buiten de stad bleef wachten en alle tijd van de wereld had omdat er niets naar binnen of naar buiten kon. Het eerste waar de bevolking behoefte aan heeft is voedsel en vers water. En als de buffervoorraad op is begint het kat en muis spel: wie kan het het langst volhouden?
De strijd tegen het water wordt in Enkhuizen prachtig zichtbaar door de stadsmuur als voortzetting van de vestingwal, nu de Wierdijk (onderste van de twee afbeeldingen).
En enkele straten naar achteren wordt de groei van de kleine stad zichtbaar: de Zuider Havendijk (bovenste van de twee afbeeldingen) en de Breedstraat. Wie de Breedstraat zou volgen komt op een bepaald ogenblik op de Westfriese Omringdijk uit. De Breedstraat heeft daarmee erg oude papieren als middel van bescherming tegen water en vijand.
Bijdrage geplaatst: 20 november 2019
Afbeeldingen: auteur