Vincent Erdin
Deze zomer zijn er tal van festivals gehouden her en der in het land. Hoort het bij het zomers vermaak van jongeren, misschien. Waar wel een groot nadeel aan kleeft is het afvalwater dat van dergelijke festivalterreinen vrij komt en gezuiverd moet worden. Binnenkort een maatschappelijk probleem.
In de afgelopen jaren is er door een wetenschappelijk team onderzoek gedaan naar de geschiedenis van drinkwater in Nederland. Dat er water werd opgevangen in regenwaterputten of waterkelders is bekend. In het stedelijk gebied waren soms grote waterkelders aangelegd in tuinen van woningen, bijvoorbeeld langs de grachtengordel waar in de achtertuinen voldoende ruimte was.
Voor inwoners van de stad die niet de beschikking hadden over een eigen tuin en waterput waren publieke voorzieningen. Waterkarren kwamen met regelmaat langs om water per emmer te verkopen.
Archeologen zijn tegenwoordig gespitst op nieuwbouwprojecten in het stedelijk gebied maar eigenlijk overal. Bij wet is vastgelegd dat er eerst onderzoek wordt gedaan naar de geschiedenis van een bouwlocatie op de aanwezigheid van mogelijke historische sporen. Dat leverde in het verleden maar ook nu interessante gegevens op.
In 1934 werd op deze manier een tongewelf in een straat teruggevonden. Dat bleek een waterkelder te zijn geweest. In 1952 kwam een waterkelder in de Oosterstraat van Steenwijk tevoorschijn toen een aannemer er met een bouwproject wilde beginnen.
Bij de aanleg van de Willem Alexandertunnel in Delft kwam ook een waterkelder tevoorschijn, opmerkelijk genoeg was deze net aan de buitenzijde van de stadsmuur gebouwd. Misschien had deze waterkelder een belangrijke functie voor de naastgelegen moestuinen. Delft heeft last van brak zeewater dat onder de duinenrij naar het achterland stroomt. De waterkelder vangt kwalitatief goed hemelwater op en kan zo op de moestuinen gebruikt worden.
In Sneek staat behalve de bekende Waterpoort ook een watertoren. Maar in de zuidwesthoek van de provincie is het zoeken naar een watertoren. Hoe kan het dan dat inwoners van de steden en dorpen in deze hoek toch van drinkwater werden voorzien.
Wie wel eens bij het leshuis bij de kalkovens in het buitenmuseum over het water heeft staan kijken ziet in de verte een kustlijn. Dat is Gaasterland. Bij Hemelum ligt het bos op + 5.5 m. N.A.P. van deze natuurlijke hoogte is gebruik gemaakt om het water uit de daar gemaakte waterkelder bij de afzonderlijke woningen in het omliggende gebied te krijgen. Het water stroomde vrijwel op natuurlijke wijze uit de kelder de leidingen in. Iets later is daar wel een kunstgreep aan toegevoegd omdat er teveel aansluitingen kwamen waardoor de druk op sommige plaatsen wegviel.
Wat de functie is van een waterkelder door de tijd heen is hiermee duidelijk gemaakt. Tot aan de komst van de waterleidingbedrijven en de verdeelstations waren waterkelders een noodzakelijke voorziening. Alle nog aanwezige waterkelders hebben inmiddels een andere functie.
De aanwezige waterputten in het buitenmuseum zijn mee verplaatst omdat ze onderdeel waren van de woningen die uit de verschillende plaatsen langs de Zuiderzee in Enkhuizen zijn opgebouwd. Wie goed observeert, kijkt en telt komt er meer dan twintig tegen. De functie is duidelijk, evenals in Delft had men in al die dorpen en steden last van brak water. Een eigen kleinschalige watervoorziening was daarom noodzaak.
Nederland staat voor een uitdaging: is er over tien jaar nog steeds voldoende zoetwater beschikbaar of moet er opnieuw worden geïnvesteerd in de aanleg van grote gemeenschappelijke waterkelders in navolging van de glastuinders?
bijdrage geplaatst: 28 oktober 2023
afbeelding: Heerenveensche koerier 1952.