Vincent Erdin
De strijd tegen het water is de Nederlander met de paplepel ingegoten. Leven beneden de zeespiegel is ook een huzarenstukje waar veel van geleerd is.
Het opwerpen van wierden (Groningen) terpen (Friesland) en Vliebergen (Zeeland) was een eerste vorm van bescherming tegen het oprukkende water. Stukken land die ontgonnen werden kregen een dijk. Vanaf dat moment waren de opgeworpen wierden niet meer nodig. Het bezwaar van een wierde is dat deze niet automatisch meegroeit met het aantal bewoners of niet snel op t e hogen is al het water toch weer eens hoger komt dan gedacht en een deel van de wierde wegspoelde. In het Zuiderzeemuseum is de bult van Urk een mooi voorbeeld van door de natuur gevormde verhoging waardoor er geen dijken nodig water om de bewoners van de bult te beschermen tegen hoog water.
De aanleg van dijken tussen de wierden was het eerste begin van een eeuwenlange systematische aanleg van een stelsel van dijken. Dat proces heeft zich in de provincie Groningen zoals de afbeelding laat zien lang voortgezet. Niet alleen is er een dijk op de voorgrond met dijkcoupure en het huisje voor de schotbalken te zien op de achtergrond is nog een dijk te zien: de middeldijk. En daarachter ligt de zeedijk. De drie dijken di er nu liggen is een rechtstreeks gevolg van landaanwinning, er werd een dijk gelegd en het slib bleef buitendijks liggen na zoveel tijd was het hoog en droog geworden en werd er een dijk gelegd. Het aanslibben gaat nog steeds door maar omdat de Waddenzee inmiddels op de Werelderfgoed lijst van UNESCO staat mogen er in het hele gebied geen nieuwe dijken meer worden aangelegd. Zou dat wel worden gedaan dan is de Waddenzee binnen een paar eeuwen verdwenen en liggen de eilanden vast aan Groningen en Friesland.
Het dorp Hornhuizen ligt in de provincie Groningen en vormt ook wel het uiterste puntje van het werkgebied van het Zuiderzeemuseum. Dat aandachtsgebied was in ambtelijke kringen al afgebakend bij Dokkum tot aan de Lauwerszee, maar omdat het dorp Zoutkamp ook in de schijnwerpers kwam te staan werd de grens opgeschoven naar de oostzijde van de Lauwerszee.
De oude provinciale dijk is weliswaar geen zeekerende dijk meer dat is de dijk op de achtergrond die aan de Waddenzee grenst. Tussen deze twee dijken in ligt de Kadijk. Op de kaart uit 1906 zijn de drie evenwijdige dijken goed te zien. Toch blijft de provincie Groningen ook deze binnendijken beschermen en bewaren, en niet alleen uit nostalgisch oogpunt. In het verleden zijn er wel eens gedeelten van een dijklichaam afgegraven. Dan is de rest van de dijk ook nutteloos geworden.
Momenteel zit Nederland weer middenin een discussie wat er gedaan moet worden met de primaire waterkering. Op tal van plaatsen moet die verstevigd worden maar hoe. Dat is voor de komende jaren de belangrijkste vraag.
Dit dijkvak maakt deel uit van de dijk tussen Nieuwe Statenzijl, helemaal aan de oostkant van de provincie Groningen langs de hele Groningse kust en via Friesland tot aan Lemmer toe. Dat hele dijklichaam moet in de komende jaren robuuster worden gemaakt.
Dat kan op verschillende manieren: er een paar meter grond opzetten, maar dat ervaart iedereen als ontsierend in het landschap. Je kunt ook rafelranden langs een dijk laten ontstaan. Daarmee worden keuzes gemaakt: waar wel en waar niet. Is het erg als er een paar kubieke meter zoutwater over een dijk heen klotst het achterland in? Levert een brak of zoutwater cultuur niet nieuwe kansen op voor flora, fauna en landbouw?
De discussie hoe om te gaan met dijklichamen speelt momenteel op veel meer plaatsen: langs het IJsselmeer, bij het nieuwe eiland van Nijmegen Lent middenin de Waal,
Zo innovatief als de verre voorouders waren in de middeleeuwen met het opwerpen van hun wierden, terpen en vliedbergen zo creatief zullen de huidige ingenieurs moeten zijn om alle functies in de nabijheid van een dijk: wonen, wegen etc mogelijk te maken of te behouden.
De Afsluitdijk maakt ook onderdeel uit van dit programma, de dijk is inmiddels tachtig jaar oud maar wel aan een forse opknapbeurt toe. Immers versterken van dijken doe je omdat je verwacht dat de waterstand hoger zal worden, volg de discussie over de stijging van de zeespiegel. Niemand weet met hoeveel meter die zeespiegel zal stijgen maar stijgen zal die. De naam Afsluitdijk is niet juist, feitelijk is het een dam. Een dijk sluit iets definitief af. De Afsluitdijk laat op twee plaatsen ook water door bij de Lorentz- en de Stevinsluizen.
Daarnaast wordt er ook naar het IJsselmeer gekeken. Het zou gewenst zijn om meer water op het IJsselmeer te zetten, ongeveer een meter extra, dat is op het totale oppervlak van het meer een enorme hoeveelheid zoet water extra. Dat zou best eens gevolgen kunnen hebben voor de dijk bij de herberg van Hindeloopen in het Zuiderzeemuseum. Soms is de actualiteit van een onderwerp ineens veel dichterbij de museale wereld dan gedacht.
In deze bijdrage gaat het over de dijk in het algemeen. Zoals de Noren veel meer woorden hebben voor de vele soorten sneeuw zo zijn er bij ons veel meer verschillende dijken bekend. Om er toch een paar te noemen: Kadijk, (Westfriese) Omringrijk, Ringdijk, Slaperdijk, Winterdijk, Zeedijk, Zomerdijk. Vervolgens zou ook gelet kunnen worden op de grondsoort van de dijk: de Veendijk bij Wilnis staat iedereen binnen de wereld van waterschappen en hoogheemraadschappen haarscherp op het netvlies. Dan is er nog het gebruik van een dijk: de Kanteldijk.
En tot slot nog een toefje slagroom: ook de A-9 is bij Amsterdam een (waterkerende) dijk. Nu deze rijksweg over een gedeelte verdiept wordt aangelegd stelt dat ook eisen aan het handhaven van een waterkerende functie die op een andere manier gestalte zal moeten krijgen. Om nog een toefje toe te voegen: ook de spoorlijn tussen Amsterdam Centraal en Amsterdam Sloterdijk is nog steeds een functionele dijk die het water uit het Noordzeekanaal tegen zou moeten houden.