Verdedigen

De dijk in het landschap

Ogenschijnlijk een vredig tafereeltje: dijkje en schapen. En nu is het inderdaad een heel idyllisch geheel, er is geen vuiltje aan de lucht. De dijk heeft geen directe waterstaatkundige functie meer. Het buitenwater is verder weg en gevaar is niet aanwezig.

In 1425 dacht men daar heel anders over. Zo oud is de Waarddijk die op de foto staat afgebeeld. De locatie van de dijk is tussen 't Hoekje en Munnekezijl. Ooit opgeworpen om het buitenwater buiten de deur van de bewoonde wereld te houden. Dat buitenwater was niets minder dan de Lauwerszee. De zee kwam via het Reitdiep tot aan de kademuren van Groningen (stad) en iets dichterbij via de Lauwers langs Lauwerzijl en Munnekezijl. Tussen Munnekezijl en de Nittershoek loopt de Waarddijk en gaat dan over in de Oude Dijk. Op iedere gedetailleerde topografische kaart van dit hoekje van Nederland is dan iets bijzonders te zien: een wiel en een bocht in de Waarddijk. Dat wijst op een dijkdoorbraak. 

In 1740-1741 werd bij Munnekezijl in de Lauwers een grote keersluis gemaakt om als verdediging te dienen tegen het zeewater. Deze grote keersluis, compleet met eb en vloeddeuren en voorzien van stormdeuren, heeft tot 1859 gefunctioneerd. In dat jaar werd bij Zoutkamp de Friese sluis aangelegd waardoor het buitenwater van de Lauwerszee voorgoed buiten de deur werd gehouden. De keersluis bij Munnekezijl werd vanaf dat moment werkloos omdat er geen eb en vloed op de Lauwers meer was. 

De drie sluizen bij Zoutkamp: de Friese sluis (1859, waar de Lauwers op afwatert), de provinciale sluis (1876, waar het Reitdiep begint/eindigt) en de Hunsingo sluis (1858, waar het Hunsingokanaal begint/eindigt). Op de topografische kaart is de provinciale sluis de middelste van de drie, de Friese sluis ligt op ruim 100 meter ten zuiden en de Hunsingo een paar honderd meter ten noorden van de provinciale sluis. 

Met al deze sluizen verloor de Waarddijk de beschermende functie voor het achterland. Dat werd nog eens extra onderstreept toen in 1969 het Lauwersmeer ontstond en de dijk bij Lauwersoog gerealiseerd was. 

Afgraven van de Waarddijk zou een optie kunnen zijn. De provincie Groningen hecht er aan om de cultuur-historische waarde van deze en andere landschappelijk waardevolle objecten te beschermen. Verdwijnen zullen ze niet ook al is de oorspronkelijke functie niet meer aanwezig: verdedigen of beschermen.

Zoals de Waarddijk zijn waterstaatkundige functie verloor zo zijn er tal van dijken en dijkjes die geen direct doel meer dienen maar onlosmakelijk zijn verbonden met het historische verhaal van het gebied. 1425, dat is al een immens lange tijd. Zolang wordt er gewoond en gewerkt in dit deel van Nederland. Nu heeft de Waarddijk de hoogte van enkele meters maar dat zal langzaam maar zeker zo zijn gegroeid, bij iedere dreiging of feitelijke overstroming kwam er weer een schep bovenop. Eigenlijk is er niets nieuws onder de zon. Om de zoveel jaar wordt opnieuw bekeken of dijken nog wel toekomstbestendig zijn of dat er, volgend het nieuwe Deltaprogramma, weer een metertje bovenop moet om het overstromingsgevaar, of het dreigingsniveau met een factor x te verkleinen. 

Tussen de Nittershoek en Zoutkamp ligt de "Oude Dijk", ook dat zegt al genoeg. Wie de Koninginnetrap uit 1929 neemt volgt daarmee in de voetsporen van Koningin Wilhelmina die in 1929 een kijkje over de dijk nam en zag dat er vruchtbaar land ontstond. Ook die Oude Dijk heeft geen waterkerende functie meer. 

Maar mocht het Lauwersmeer nog een keer tot de rand volstaan met water omdat de spuisluizen bij Lauwersoog niet gebruikt kunnen worden door een straffe noordwester wind/storm dan is de Oude Dijk nog steeds in staat om het water tegen te houden en de achterliggende gebieden te beschermen.

Zo heeft ieder waterstaatkundig element een eigen ontstaansgeschiedenis en een verhaal: die van de strijd tegen het water. Het verdedigen van huis en haard zit diep geworteld in de Nederlandse genen.

bijdrage geplaatst: 2 augustus 2019

afbeelding: auteur