Vincent Erdin
De kerktoren van Harlingen van de Grote of Sint Machaëlskerk is onmiskenbaar anders dan de torens die eerder de revue passeerden: Hindeloopen en Workum. Ofschoon de toren geen hele hoge toren heeft is de spits vanaf zee duidelijk zcihtbaar. Bovendien staan kerk en toren op een kleine terp zodat het geheel ook nog eens wat hoger boven de oude stadsbebouwing uittorent.
Harlingen was een markante havenplaats, je vaart tussen Terschelling en Vlieland door en komt dan op de Zuiderzee. De huidige naam is Waddenzee maar die naam is pas in gebruik genomen toen de Zuiderzee veranderde in IJsselmeer. Wel waren de namen Fries en Groninger was bekend om globaal aan te geven waar iemand zich bevond op dat deel van de zee. En een meer gerichtere aanduiding was om één van de zandplaten als locatie door te geven.
Harlingen was bevaarbaar en was lange tijd een belangrijke havenplaats. Hoeveel vee en zuilprodukten zijn er niet verscheept vanuit het achterland naar bijvoorbeeld Denemarken of Engeland. De straatnamen Noorderhaven en Zudierhaven herinneren nog steeds aan de tijden van een florerende havenplaats met alle bedrijvigheid die daar bij hoorde.
Nu is Harlingen vooral bekend van de veerborten naar Vlieland en Terschelling. Ook dan zien de meeste passagiers die deze reis aan dek staan de kerktoren als laatse onderdeel van de skyline van de stad of als eerste als de boot Harlingen steeds verder nadert.
Wie naar de verhoudingen van kerk en toren kijkt moet ogenblikkelijk denken aan de tijd waarin de plannen werden gemaakt. Deze toren is niet af, de galmgaten van de luidklok zitten nauwelijks boven de nok van het kerkdak.Het torenuurwerk kreeg daardoor een bescheiden plek naast de galmgaten.
Oud is de toren wel. In 1200 is er al een toren van tufsteen gebouwd op deze plaats. In 1500 werd de toren verhoogd en in 1775 voor zien van een nieuwe spits.
Voor de zeevarenden die zich vanaf 1200 op zee bevonden moet de combinatie van toren en kerk beeldbepalend zijn geweest en een herkenningsteken dat zij in de buurt van Harlingen waren. Tot 1921 was de toren het oriëntatiepunt, daarna kwam de huidige vuurtoren aan de Willemskade. Deze vuurtoren heeft al jarenlang geen functie meer voor het scheepvaartverkeer maar heeft nu een hotelbestemming.
Behalve de kerk van Harlingen stond ook de contour van de stad op de zeekaart aangegeven. De schipper had hierdoor nog meer houvast. Bij de andere plaatsen is een dergelijke aanduiding achterwege gelaten. Harlingen moet vanwege alle havenactiviteiten al vroeg tot een echte maar vooral compacte stad zijn uitgegroeid, huizen, pakhuizen en wat dies meer zij. Compact omdat de stad aan de landzijde door de stadsmuur werd afgesloten en door het water aan de zeezijde. Dat dat op den duur begon te knellen en dat de muren als een probleem werden ervaren speelt niet alleen de ontwikkeling van Harlingen parten maar vrijwel iedere stad die omsloten was door vestingmuren. De muren van Harlingen zijn afgebroken. De toren van de Sint Machaëlskerk trotseert de tijd al acht eeuwen lang. Een baken voor wie het willen zien.
bijdrage geplaatst: 8 april 2017
afbeelding: auteur