Vincent Erdin
Op de uitsnede van de topografische kaart is te zien dat het gebied aansluitend aan de steden van Muiden, Naarden en Weesp niet is ingetekend. Dat wijst op vestingwerken en andere van strategisch belang zijnde objecten.
Wie de moeite neemt om met de tijdbalk wat heen en weer te schuiven zal zien dat die geheimzinnigheid vrij snel verdwijnt en dat de vesting wel op de volgende kaartbladen staat aangegeven. Dat kan te maken hebben met de vestingwet waardoor vestingwerken hun strategische functie zijn kwijtgeraakt. Het belang van de vestingsteden was niet langer een beproefd middel om land en volk tegen vijandelijke troepen te beschermen.
Wat iedereen tijdens een wandeling in en rond vestingsteden kon zien waren de stadswallen, bij Naarden zijn deze nog helemaal in tact en is er zelfs sprake van een dubbele vesting. Bij Weesp is het vestingeiland nog herkenbaar.
Tot strategische objecten behoren forten, kazernes, kazematten en andere voorzieningen om een heel leger te kunnen faciliteren bij hetgeen nodig is als zij langere tijd in een vesting zijn ingekwartierd.
Dat er in forten uitkijkgaten aanwezig zijn om troepenbewegingen in de gaten te houden is een vanzelfsprekendheid. Dat er ook geschoten kan worden is bijna inherent aan het karakter van een gebouw. Zo'n verdedigende functie stelt ook eisen aan de omgeving. Dat raakt het gebied in de directe omgeving van een fort. In de driehoek Muiden, Naarden en Weesp staan nog steeds verschillende houten woningen of boerderijen.
Deze boerderij staat aan de Zuidpolderweg, het voorhuis is van hout. Niet uit nostalgisch oogpunt maar met het oog op de betrekkelijk geringe schade die zou ontstaan als een houten gebouw, tijdelijk, afgebroken moest worden vanwege een dreigende situatie. Mocht het onverhoopt te laat zijn en de woning of boerderij al zijn beschoten of in vlammen op zijn gegaan dan is de schade kleiner dan bij een geheel uit steen opgetrokken pand.
Die houten woningen geven de plekken aan waar in tijden van nood een vrij schootsveld noodzakelijk werd geacht. Je mocht er wonen of een boerenbedrijf uitoefenen maar er zat wel een risico aan vast.
Deze houten woning staat nog steeds langs de Vecht aan de 's Gravelandseweg en lag in het schootsveld van Fort Uitermeer.
Een van de meest fraaie verdedigingswerken is het torenfort in de vesting Weesp: het Torenfort (1861) aan de Ossenmarkt
De vesting Weesp maakte aanvankelijk deel uit van de Hollandse Waterlinie maar werd in 1892 in zijn geheel opgenomen in de Stelling van Amsterdam. Daarmee diende de vesting in feite "twee heren": de Waterlinie en de Stelling. Het dienen van de Waterlinie zoals in 1673 de bedoeling was bij het aanleggen van de vesting zal in 1890 zo goed als een achterhaald standpunt zijn omdat er nauwelijks meer land onder water werd gezet. In 1944 gebeurde dat nog op Walcheren waar de zeewering kapot werd gebombardeerd om het eiland onder water te zetten.
De vesting Weesp had na de realisatie van de Stelling van Amsterdam als belangrijkste taak de veiligheid op de Vecht garanderen en de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort bewaken.
In deze bijdrage zijn een paar voorbeelden van nog in het landschap aanwezige objecten belicht die gebouwd zijn als uitvloeisel van de Hollandse Waterlinie of de Stelling van Amsterdam. Er zijn er nog veel meer in de directe omgeving van de genoemde plaatsen te vinden. Ook bouwwerken die veel later zijn gerealiseerd.
bijdrage geplaatst: 17 december 2019
Afbeeldingen: auteur