Gevelstenen

Gevelstenen langs de Zuiderzee.

In de gemeente Steenwijkerland is vorig jaar november een project gestart om alle gevelstenen te inventariseren en op beeld vast te leggen. Niemand op het gemeentehuis wist ook maar bij benadering om hoeveel van deze stenen het zou kunnen gaan. Door het coronavirus kwam er enige vertraging in het project(je), maar inmiddels wordt er naarstig verder gezocht en komt er toch een rijke oogst tevoorschijn. Zowel in het stedelijk gebied (Steenwijk, Blokzijl, Vollenhove) maar net zo goed in de dorpen en het buitengebied. Zoals wel vaker: op plaatsen waar je eigenlijk iets verwacht te vinden valt niets te zien en op plaatsen waar je het niet verwacht...

Het aardige van de gevelsteen is dat het een "gedateerd" gebruik lijkt te zijn. In de periode waarin er nog geen straatnamen of wijkindelingen met toevoegen van een huisnummer bekend was gaf de naam van een woning meer duidelijkheid. Middelburg staat bekend om het grote aantal gevelstenen met dergelijke namen die veelal verwijzen naar het beroep van de bewoner.

De gemeente Steenwijkerland ligt in de Kop van Overijssel, met de Weerribben en Wieden maar ook met de Zuiderzee als naaste buur. Steden als Blokzijl, Kuinre en Vollenhove liggen pal aan die Zuiderzee en hebben een vissersvloot gehad. 

Blokzijl kenmerkte zich door de handel, Vollenhove door de adellijke geslachten die in of buiten de stad op de havezathen woonden en Kuinre lag op de grens van Overijssel en Friesland ingeklemd tussen twee belangrijke waterwegen.

Vooral Blokzijl steelt de show als het gaat om de woningen aan de Bierkade met de Kolk; een kleine Hollandse vestingstad waar de geschiedenis op straat ligt en aan de gevels is af te lezen. 

Maar in deze bijdrage gaat het niet over het ophalen van eeuwenoude geschiedenis maar om een gevelsteen die op een boerderij prijkt.

De boerderij staat aan de Lageweg in Ossenzijl en werd in 1862 gebouwd. De steen is waarschijnlijk ingemetseld op het moment dat de muren werden opgetrokken, gelet op het jaartal 1864. Een veehouderij, iets anders was eigenlijk ook niet mogelijk in dit gebied. De "achtertuin" is het hele natuurgebied van de Weerribben; een waterrijke omgeving waar het nog steeds niet mogelijk is om met zware landbouwvoertuigen het land op te gaan. Riettelers moeten daar kleine rupsvoertuigen voor gebruiken om diep op de akkers te kunnen komen.

Een veehouderij zoals er wel meer gebouwd zijn langs de Lageweg, misschien zelfs een "vaarboer" die met een punter het vee moest brengen en halen van weiland naar weiland. De naam Pals die op de steen staat is een veel voorkomende familienaam in de directe omgeving: met name in Blankenham en daarna volgt Kuinre. Grote kans dat iemand vanuit een van deze plaatsen in staat was om een eigen boerderij te bouwen en in Ossenzijl een geschikte plek heeft gevonden. Wie schuil gaat achter de voorletters T.G. (Teunis Gerrits) wordt niet direct duidelijk uit de bevolkingsregisters. De Teunis Gerrits Pals die wordt genoemd is in 1840 58 jaar oud en in Blankenham geboren, in 1862 als er begonnen wordt met de bouw van de boerderij is hij net 80 jaar. Dat de pensioengerechtigde leeftijd iets is van de 20e eeuw is bekend maar wat zou het belang van een 80 jarige zijn bij het bouwen van zo'n voor die tijd grote boerderij? Of heeft een zoon met het inmetselen van deze steen een eerbetoon willen brengen aan zijn vader die het mogelijk heeft gemaakt om de boerderij te bouwen toen hij zelf de schaapjes al op het droge had?

Wie de Lageweg volgt naar Blankenham of Kuinre komt bij de T-splitsing op de (Blanken)Hammerdijk, dat is de oude zeedijk. Het kan zomaar zijn dat deze boerderij wel eens de zware Zuiderzeestormen heeft moeten doorstaan of dat er een klots zeewater over de dijk spoelde het weiland op. Op veel plaatsen staan streekproducten weer volop in de belangstelling. Zuivelproducten die van vee komen dat zo dicht bij de zee graasde daarvan kan de melk een ziltige smaak geven, met kaas is dat zeker het geval. Maar dat zal de familie Pals in 1864 een zorg zijn geweest, al hun melk was een streekproduct avant la lettre, een lokale boerderij en een lokale zuivelfabriek en een lokale afzetmarkt. 

Mocht er van de melk roomboter worden gemaakt dan is de kans reëel dat de botervaatjes via de botermarkt in Oldemarkt met het beurtveer naar Amsterdam werden verscheept om daar overgeladen te worden in de schepen die naar Engeland voeren. Nederland was in de 19e eeuw een belangrijk exportland van roomboter.

Deze gevelsteen ziet er ook na 135 jaar uitzonderlijk goed uit, dat is helaas niet altijd zo. Kennelijk hechten de bewoners van de boerderij nog steeds aan het belang van het leesbaar houden van de gegevens op de steen. 

bijdrage geplaatst: 22 augustus 2020

afbeeldingen: auteur