Vincent Erdin
Wie er op let zal ze steeds meer tegen gaan komen: gevelstenen. Vooral in het stadscentrum van historische steden te zien. Een jaartal, een klein opschrift, de eerste steen gelegd door etc. Al wandelend heb je meer aandacht voor de omgeving zoals Van Lennep en Hogendorp tijdens hun wandeltocht in de zomer van 1823 de omgeving goed observeerden.
Maar soms staat er meer op zo'n gevelsteen. Die zouden tot het cultureel erfgoed gerekend mogen worden. Maar dan is al snel de vraag wie let er op het wegkwijnen van zo'n steen en hoort het onderhouden van zo'n steen wel tot de publieke taak?
Polderbesturen later opgevolgd door waterschappen zagen met regelmaat aanleiding om een gevelsteen te plaatsen. Bij de bouw van een gemaal maar in de tijd waarin de steen op de foto werd geplaatst was er allerminst sprake van het gemalentijdperk.
De steen is ingemetseld in een ,,wachter" in de provincie Groningen. Het Hogeland ligt weliswaar net buiten het aandachtsgebied van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen maar deze steen is wel bedoeld om de aandacht op al die andere stenen te vestigen die wel in het aandachtsgebied zijn te vinden.
De functie van een wachter berust op een natuurlijk principe. Het overtollige water moet uit een polder. Als de druk op de wachtdeur vanuit de polder groter is dan de druk aan de buitenkant dan zullen de wachtdeuren uit zichzelf open gaan. Op de plaats van deze wachter was er sprake van een getij bij eb op de Noordzee valt de druk weg en openen de deuren zich. (De naam Noordzee of ook Fries- en Groninger Wad was gangbaar voor dit deel tot aan het afsluiten van de Lauwerszee in 1968).
De eigenaar van deze steen is bekend, waterschappen zullen nooit zomaar afstand doen van hun goederen zoals deze wachter. Met een ouderdom van nagenoeg 200 jaar, het jaartal 1826 wordt op de steen genoemd, zou dit onlosmakelijk deel uit moeten maken van het Cultureel Erfgoed. Het gaat over de geschiedenis van van het Hogeland. Op school werd geleerd over de ,,opstrekkende heerden" de steeds verder droogvallende delen van de Noordzee die vast slibben aan het vasteland. Boeren rekenden het tot hun bezit en legden er al dan niet in collectief verband een dijk om heen. Op deze plek is die ontwikkeling buitengewoon goed te zien: de Oudendijk, de Middendijk en nu de zeedijk. Drie dijken op rij die de landaanwas laten zien zover het oog strekt. Eenmaal op de zeedijk en of dat nu bij de Friese kust is of bij de Groningse kust dat maakt niet zo heel veel uit is zichtbaar dat dit proces nog steeds doorgaat. De reden waarom er nu geen nieuwe dijk meer wordt aangelegd is dat op de hele lange duur de Waddenzee zou verdwijnen. Het besluit om de Waddenzee als Werelderfgoed aan te wijzen heeft daar zeker aan bijgedragen, het in stand houden van de bestaande situatie.
Maar wie herinnert zich niet de storm gevolgd door de watervloed op de Waddenzee en de geïsoleerde kudde van 200 paarden die bij het Friese Marrum buitendijks liepen tijdens de Allerheiligenvloed van 31 oktober/ 1 november 2006? Normaal kunnen die paarden daar rustig blijven lopen zo hoog is het buitendijks gebied er inmiddels wel.
Kortom geen nieuwe inpolderingen, geen nieuwe sluisjes en ook geen nieuwe gevelstenen langs de kuststrook. Daarom is het bewaren van de geschiedenis en het leesbaar houden van het landschap wel een eerste voorwaarde. In dit geval zou een potje zwarte verf volstaan, ware het niet dat de steen op een redelijk onbereikbare plaats zit. Op halsbrekende toeren zit niemand te wachten.
De tekst van de steen:
,,In den jare 1826 is door medewerking van zijn Edele Heer den Gouverneur dezes provincie Baron G.W. van Imhoff deze wachter geplaatst"
Wat Van Lennep en Hogendorp betreft zij zijn letterlijk langs deze wachter gelopen alleen 3 jaar te vroeg. In hun dagboek staat dat zij van Warffum naar Usquert lopen en dan de Noordpolder aan de linkerhand hebben. Vanuit Warffum is er maar een weg die naar de Noordpolder voert en dat is de Noordpolderweg. Vrijwel op de kruising van de Noordpolderweg met de Middendijk is de wachter te vinden.
bijdrage geplaatst: 29 februari 2020
afbeelding: auteur