Hout buigen

Hout buigen is een eeuwenoud ambacht dat vroeger uiteraard veel in de scheepsbouw werd toegepast. Om een mooi schip te bouwen moet je hout buigen anders krijg je nooit een mooie lijn in het schip.

Tegenwoordig wordt het natuurlijk nog steeds toegepast in de scheepsbouw en ook bijvoorbeeld in de meubelindustrie. In de meubel industrie wordt hout veelal gebogen met behulp van stoom. Planken worden in een mal in een stoomkast gezet en zo met warmte en vocht in de juiste vorm gebogen.

Dit verhaal gaat over het buigen van houten planken voor een botter. De EB 60 ligt al enige tijd voor renovatie op het droge bij het haventje van het Zuiderzeemuseum. Door vrijwilligers wordt hard gewerkt om de botter weer in een goede staat te brengen. Naast andere werkzaamheden moest ook een deel van de scheepshuid, de gangen, vernieuwd worden. Dit is op de foto boven het verhaal goed te zien. Hiervoor moeten houten planken in de juiste vorm worden gebogen.

Hoewel de vrijwilligers Fred Boon en Fred Louw van vele markten thuis zijn, is het hout buigen voor hen ook nieuw. Ze weten dat er water en vuur aan te pas moet komen maar hoe verder?? Boeken worden er op na geslagen en ze komen o.a. de volgende tekening tegen.

Op deze tekening is de basis van het buigen van hout te zien en deze methode wordt dan ook in een moderne versie toegepast. Eerst wordt er een uit een plank gezaagde mal gemaakt van de vorm, de ronding van de botter. De houten planken die gebruikt worden zijn 28 cm breed, 4 cm dik en maar liefst 4,5 meter lang. De plank wordt aan één kant met klemmen vast gezet, in het midden ondersteund door een ijzeren schraag en aan het andere uiteinde komt er gewicht op de plank. Hoe dikker het hout, hoe meer gewicht. Het hout moet vochtig zijn - droog hout barst - en dan branden en buigen maar.

Er wordt gebrand met een gasbrander die, gezien de relatief kleine vlam, heen en weer moet worden bewogen. Wat dat betreft is een echt vuur efficiënter omdat je dat op de maat van de plank kunt aanmaken. De onderstaande foto geeft het proces wel zo’n beetje weer.

De plank moet daarnaast nog regelmatig met een stoffer nat gehouden worden om te voorkomen dat hij in de fik vliegt en om het buigen te bevorderen. Net zo lang totdat het hout de juiste toog heeft gekregen. Toog betekent hier een boog of kromming. Ik wist dat niet en Fred Boon legde mij in dit verband de betekenis van “geboren en getogen” uit. Dat betekent dus geboren en zolang in dezelfde plaatst gewoond hebbende dat je daar ook “krom” bent geworden. Je kunt daarom eigenlijk van een jong iemand nooit zeggen dat hij ergens “geboren en getogen” is. Dat slaat dan nergens op, maar dit terzijde.

Als het hout de vorm van de mal heeft gekregen dan is het hout buigen klaar. Dan rest nog de test of het werkelijk goed is gegaan: de plank bevestigen op de plaats waar hij thuis hoort.

Passen en meten en kijken of het hout de juiste toog heeft!

Foto’s: Henk Erich, tekening uit: Houtbewerking in de praktijk van F.J. Weijs.